Bông sầu riêng bị rụng không chỉ gây ảnh hưởng đến năng suất mà còn là nỗi lo lớn của nhiều nhà vườn trong giai đoạn ra hoa. SFARM sẽ giúp bạn nhận diện nguyên nhân, kết hợp sử dụng phân hữu cơ hiệu quả để giữ ổn định chất lượng sầu riêng.
1. Nguyên nhân khiến bông sầu riêng bị rụng
Bông sầu riêng bị rụng là hiện tượng khá phổ biến trong canh tác, đặc biệt vào giai đoạn cây ra hoa rộ. Việc nhận diện đúng nguyên nhân là yếu tố then chốt giúp nhà vườn kịp thời điều chỉnh kỹ thuật, từ đó giữ ổn định năng suất và chất lượng trái. Dưới đây là các nguyên nhân chính:
1.1. Các đợt rụng sinh lý ở sầu riêng
Rụng sinh lý là một phần trong quá trình phát triển tự nhiên của cây sầu riêng. Hiện tượng này xảy ra khi cây tự động loại bỏ những bông hoặc trái không đạt tiêu chuẩn nhằm tối ưu hóa khả năng nuôi dưỡng phần còn lại.
Ở giai đoạn ra hoa, sầu riêng thường trải qua từ 2 đến 3 đợt rụng sinh lý chính:
- Đợt 1: Diễn ra ngay sau khi hoa nở, cây sẽ rụng bớt những bông không thụ phấn được hoặc bị khuyết tật về cấu trúc như bông méo, nhỏ, nhụy khô,…
- Đợt 2: Xảy ra khoảng 7–10 ngày sau đậu trái, khi cây bắt đầu phân loại trái non. Những trái không đủ khỏe mạnh, bị côn trùng tấn công nhẹ hoặc nằm ở vị trí bất lợi sẽ bị loại bỏ.
- Đợt 3 (nếu có): Diễn ra ở thời điểm chuyển từ trái non sang phát triển kích thước. Nếu cây thiếu dinh dưỡng hoặc chịu tác động từ thời tiết, nó sẽ tiếp tục rụng bớt trái yếu.
Mặc dù là hiện tượng sinh lý bình thường, nhưng nếu tỷ lệ rụng vượt mức (trên 60% số bông/trái ban đầu), thì đây là dấu hiệu cảnh báo về các yếu tố bất lợi như: thiếu dưỡng chất, sốc nước, sâu bệnh hoặc kỹ thuật chăm sóc chưa phù hợp. Vì vậy, nhà vườn cần phân biệt rõ giữa rụng sinh lý tự nhiên và rụng do bất thường để có hướng xử lý kịp thời, tránh mất trắng mùa vụ.
1.2. Thiếu dinh dưỡng trước và sau khi xử lý ra hoa
Dinh dưỡng là yếu tố nền tảng ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng bông và khả năng đậu trái của sầu riêng. Nếu cây không được cung cấp đầy đủ dưỡng chất trước, trong và sau khi xử lý ra hoa, hoa sẽ yếu, dễ bị teo nhụy, rụng sớm hoặc không thụ phấn được.
Một số biểu hiện thường gặp khi cây thiếu dinh dưỡng:
- Bông nhỏ, không đều, nhạt màu, cánh hoa mỏng yếu
- Nhụy bị khô, không tiết dịch để thụ phấn
- Cuống hoa vàng nhanh, dễ rụng ngay sau khi nở
Các nguyên tố quan trọng cần bổ sung đúng lúc:
- Bo (B): Hỗ trợ hình thành nhụy và đảm bảo quá trình thụ phấn diễn ra hiệu quả. Thiếu Bo là nguyên nhân phổ biến khiến hoa khô đầu nhụy và rụng trước khi đậu trái.
- Canxi (Ca): Giúp tăng độ cứng cáp của cuống hoa và chống rụng. Thiếu Canxi làm cuống mềm, dễ bị gãy hoặc rụng khi có gió.
- Lân (P): Cần thiết cho giai đoạn phân hóa mầm hoa. Thiếu Lân khiến tỷ lệ hoa cái ít, hoa kém phát triển.
- Kali (K): Giúp cây chuyển hóa dinh dưỡng và tăng sức đề kháng, hỗ trợ bông khỏe, bền hơn trong giai đoạn đậu trái.
- Magie, vi lượng (Zn, Mn…): Cân bằng sinh trưởng, hỗ trợ trao đổi chất trong quá trình ra hoa – đậu trái.
Lưu ý:
- Việc cung cấp phân bón không chỉ đúng loại mà còn phải đúng thời điểm, đặc biệt là trước khi xử lý ra hoa khoảng 20–30 ngày. Bên cạnh đó, cần tiếp tục bổ sung nhẹ sau khi hoa nở để duy trì sức nuôi bông, tránh tình trạng cây “đuối sức” giữa chừng.
- Nhiều nhà vườn có xu hướng cắt hoàn toàn phân bón trong giai đoạn xử lý ra hoa, dẫn đến cây bị thiếu hụt nghiêm trọng, từ đó làm bông sầu riêng bị rụng hàng loạt – một sai lầm cần được điều chỉnh.
1.3. Cây sầu riêng bị sốc nước
Sốc nước là tình trạng cây sầu riêng bị ảnh hưởng sinh lý do thay đổi đột ngột về độ ẩm đất, thường xảy ra khi tưới nước lại sau thời gian xiết khô hoặc sau các cơn mưa lớn kéo dài. Đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu khiến bông sầu riêng bị rụng trong giai đoạn nhạy cảm từ phân hóa mầm hoa đến ra hoa rộ.
Biểu hiện của sốc nước:
- Bông hoa ngậm nước, nhũn hoặc thối nhẹ phần cuống
- Lá non vàng bất thường, rũ đầu lá
- Rễ chuyển màu nâu đen, hoạt động hút kém
- Tỷ lệ rụng bông tăng rõ rệt chỉ sau 1–2 ngày sau tưới hoặc mưa
Nguyên nhân gây sốc nước thường gặp:
- Tưới quá nhiều và quá nhanh sau thời gian dài xiết nước để xử lý ra hoa, khiến rễ chưa kịp thích nghi.
- Đất thoát nước kém, đặc biệt ở các vườn có tầng canh tác dày hoặc vùng trũng thấp.
- Mưa lớn, kéo dài nhiều ngày liền, gây ngập úng cục bộ ở vùng rễ.
- Tưới nước lạnh vào sáng sớm khi cây đang còn căng nhựa.
Hậu quả:
Sốc nước làm hệ rễ tạm ngưng hoạt động, không hút được dinh dưỡng, dẫn đến hoa không đủ chất nuôi dưỡng, dễ rụng, nhụy khô hoặc bông không bung nở hết. Nếu kéo dài, cây có thể suy kiệt, ảnh hưởng đến các đợt hoa kế tiếp.
Giải pháp hạn chế sốc nước:
- Sau khi xử lý ra hoa, tăng lượng nước từ từ, chia thành nhiều lần tưới nhẹ để cây thích nghi dần.
- Cải tạo hệ thống thoát nước cho vườn, đặc biệt trong mùa mưa.
- Có thể bổ sung thêm chế phẩm sinh học chứa nấm đối kháng và vi sinh vật có lợi để kích hoạt rễ, tăng sức chống chịu.
- Phun các sản phẩm chứa Silic, Canxi hoặc Amino acid giúp cây phục hồi nhanh sau sốc nước.
1.4. Cây sầu riêng bị sốc nhiệt
Sốc nhiệt xảy ra khi cây sầu riêng bị tác động bởi sự thay đổi đột ngột hoặc kéo dài của nhiệt độ và độ ẩm không khí, đặc biệt là trong thời điểm ra hoa. Đây là nguyên nhân ít được chú ý nhưng lại rất phổ biến, đặc biệt ở những vùng có mùa khô nóng kéo dài hoặc nắng gắt xen kẽ với mưa trái mùa.
Biểu hiện khi cây bị sốc nhiệt:
- Hoa sầu riêng bị cháy nhẹ ở đầu cánh hoặc nhụy, nhanh chóng teo lại và rụng
- Cuống hoa bị khô, dễ gãy, rụng từng chùm
- Lá héo, đặc biệt là lá non gần chùm hoa
- Cây có dấu hiệu khô cằn dù đất còn độ ẩm
Nguyên nhân gây sốc nhiệt:
- Nhiệt độ ban ngày vượt ngưỡng 35–37°C, kết hợp với độ ẩm không khí thấp, khiến cây thoát hơi nước mạnh.
- Ra hoa vào đúng thời điểm gió Lào, gió nóng hoặc thay đổi thời tiết đột ngột.
- Tán lá thưa, không đủ che chắn cho chùm hoa khỏi ánh nắng trực tiếp.
- Tưới nước vào thời điểm nắng gắt, làm tăng sốc nhiệt ở vùng rễ.
Hậu quả:
Sốc nhiệt làm cây mất cân bằng nước và rối loạn hoạt động trao đổi chất. Đặc biệt ở giai đoạn nhạy cảm như ra hoa, hiện tượng này khiến hoa khô nhụy, không thụ phấn được, dẫn đến rụng bông sầu riêng hàng loạt. Nếu cây bị sốc nhiệt kéo dài, khả năng đậu trái sau đó cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng.
Biện pháp hạn chế sốc nhiệt:
- Tạo tán hợp lý, đảm bảo chùm hoa không bị phơi trực tiếp dưới nắng gắt.
- Tưới nước vào sáng sớm hoặc chiều mát, tuyệt đối tránh tưới khi nhiệt độ cao.
- Phun bổ sung các dưỡng chất như Silic, Kali, Canxi và Amino acid giúp tăng sức chống chịu và giảm stress cho cây.
- Sử dụng lưới che nắng tạm thời trong những ngày nắng gắt cực đoan.
- Ưu tiên xử lý ra hoa vào thời điểm thời tiết ổn định, tránh những tháng có nhiệt độ cao đỉnh điểm.
1.5. Sâu bệnh tấn công làm rụng hoa
Sâu bệnh hại hoa là một trong những nguyên nhân trực tiếp khiến bông sầu riêng bị rụng sớm, đặc biệt trong điều kiện thời tiết ẩm ướt, vườn rậm rạp, ít thông thoáng. Khi hoa bị tổn thương bởi côn trùng hoặc nấm bệnh, khả năng thụ phấn và phát triển sẽ giảm rõ rệt, khiến cuống hoa khô, teo lại và rụng từng chùm.
Một số tác nhân gây hại phổ biến:
- Bọ trĩ (Thrips spp.): Tấn công vào nụ hoa, hút nhựa ở mặt dưới cánh hoa và nhụy, khiến hoa biến dạng, không bung nở hoặc rụng non.
- Bọ xít muỗi: Gây hại chủ yếu vào sáng sớm hoặc chiều mát, chích hút dịch cây tại cuống hoa, làm hoa héo, khô ngọn và rụng sớm.
- Nấm Phytophthora spp.: Gây hiện tượng thối cuống hoa, nâu thân hoa, khiến hoa rụng hàng loạt sau vài ngày phát bệnh, thường xuất hiện mạnh vào mùa mưa hoặc ở những vườn đất ẩm.
- Bệnh thán thư (Colletotrichum spp.): Xuất hiện dưới dạng các đốm nâu trên cánh hoa, làm hoa rụng từng chùm, dễ nhầm lẫn với rụng sinh lý nếu không quan sát kỹ.
Dấu hiệu nhận biết:
- Hoa héo nhanh bất thường dù cây vẫn tươi tốt
- Có đốm đen, nâu, vết cháy hoặc mốc xám trên cánh, nhụy
- Rụng hoa thành từng chùm thay vì rụng rải rác như rụng sinh lý
- Thấy côn trùng nhỏ hoặc xác bọ, vết chích trên hoa khi quan sát bằng mắt thường
Biện pháp phòng trừ:
- Tỉa cành, tạo tán thông thoáng, giảm độ ẩm trong vườn
- Theo dõi sát giai đoạn hoa nở rộ để phun phòng sâu bệnh đúng thời điểm, ưu tiên sử dụng chế phẩm sinh học và thuốc có nguồn gốc hữu cơ an toàn
- Luân phiên các hoạt chất để tránh tình trạng kháng thuốc
- Dọn sạch cỏ, tàn dư thực vật dưới gốc để hạn chế nơi trú ngụ của sâu bệnh
- Khi phát hiện bệnh, cần cắt tỉa phần hoa bị hại và tiêu hủy đúng cách để tránh lây lan
1.6. Cây vừa nuôi hoa, vừa nuôi đọt gây rụng bông
Việc cây sầu riêng vừa nuôi hoa, vừa nuôi đọt non là một tình huống bất lợi, dễ xảy ra ở những vườn xử lý ra hoa không đúng kỹ thuật hoặc vào thời điểm cây chưa đủ “già” để phân hóa mầm hoa. Đây là hiện tượng xung đột sinh trưởng, khiến cây bị “chia lửa” giữa hai hướng phát triển và dẫn đến hiện tượng rụng bông sầu riêng với tỷ lệ cao.
Vì sao lại có hiện tượng này?
- Xử lý ra hoa khi cây vẫn còn đọt non chưa già, đặc biệt sau đọt 2 hoặc đầu đọt 3, khiến cây chưa đủ tích lũy năng lượng để tập trung hoàn toàn vào quá trình ra hoa.
- Thời điểm xử lý ra hoa trùng với mùa mưa, khiến cây dễ “bật lộc” lại sau khi đã ra hoa.
- Dư thừa đạm (N) trong giai đoạn trước khi ra hoa, khiến cây có xu hướng phát triển thân – lá hơn là ưu tiên cho quá trình sinh sản (ra hoa – đậu trái).
Hệ quả:
- Hoa ra không đều, xen kẽ với đọt non cạnh tranh chất dinh dưỡng
- Tỷ lệ hoa cái thấp, dễ rụng sau khi nở do cây không đủ sức nuôi dưỡng
- Rối loạn nội tiết tố sinh trưởng cây không tập trung ra hoa
- Dễ phát sinh sâu bệnh trên cả hoa lẫn đọt, làm trầm trọng thêm tình trạng rụng bông
Giải pháp khắc phục:
- Xác định đúng thời điểm ra hoa, chỉ tiến hành xử lý khi cây đã hoàn tất chu kỳ sinh trưởng (đọt đã chuyển già, cứng và ngừng phát triển).
- Trước khi xử lý ra hoa, cần xiết nước và cắt đạm hợp lý, tăng cường Kali, Lân và vi lượng để ức chế phát lộc, kích thích phân hóa mầm hoa.
- Sau khi hoa đã xuất hiện ổn định, nếu thấy đọt bật lại, cần ngắt bỏ đọt non hoặc phun ức chế sinh trưởng (Paclobutrazol, CCC…) ở liều phù hợp và đúng thời điểm.
- Ưu tiên chọn giống sầu riêng có khả năng ra hoa tập trung, hạn chế tình trạng lệch pha sinh trưởng.
2. Các biểu hiện nhận biết khi bông sầu riêng bị rụng
2.1. Dấu hiệu rụng sinh lý tự nhiên
Rụng sinh lý là hiện tượng bình thường trong chu kỳ phát triển của sầu riêng, nhằm giúp cây loại bỏ những bông kém chất lượng để tập trung nuôi những bông khỏe mạnh hơn. Một số dấu hiệu nhận biết gồm:
- Rụng rải rác, không đồng loạt: Hiện tượng xảy ra lẻ tẻ, không theo quy mô lớn, không ảnh hưởng đáng kể đến tỉ lệ đậu trái cuối cùng.
- Thường xảy ra ở giai đoạn đầu sau khi hoa nở: Chủ yếu trong 7–15 ngày sau khi hoa thụ phấn, cây sẽ tự điều chỉnh và loại bỏ những bông không thụ phấn hoặc không đủ sức nuôi.
- Bông rụng có kích thước nhỏ, dị dạng: Bông bị rụng thường có hình dáng không cân đối, màu sắc nhạt, phát triển chậm hơn so với các bông khỏe.
- Cuống bông không có vết bệnh hay tổn thương cơ học: Quan sát kỹ cuống bông sẽ thấy không có dấu hiệu thối nhũn, lỗ sâu hay vết cắn.
- Cây vẫn khỏe mạnh, không có dấu hiệu stress: Lá xanh tốt, cành không héo, không vàng lá, không rụng lá nhiều.
Lưu ý: Rụng sinh lý là hiện tượng tích cực nếu xảy ra trong giới hạn cho phép, giúp cây điều chỉnh khả năng nuôi dưỡng phù hợp với sức sinh trưởng thực tế. Tuy nhiên, nếu tỉ lệ rụng vượt quá 70% thì cần kiểm tra lại chế độ dinh dưỡng, nước tưới và sâu bệnh.
2.2. Dấu hiệu rụng do thiếu dinh dưỡng
Khi cây sầu riêng không được cung cấp đủ dinh dưỡng, đặc biệt trong giai đoạn ra hoa – nuôi trái non, sẽ xảy ra hiện tượng rụng bông, rụng trái hàng loạt. Dưới đây là các dấu hiệu nhận biết:
Biểu hiện trên bông hoặc trái non:
- Bông/trái rụng hàng loạt, đồng loạt, không theo chu kỳ tự nhiên.
- Kích thước bông nhỏ, phát triển chậm hoặc méo mó.
- Cuống bông/trái teo lại, chuyển vàng hoặc khô dần, dễ rụng khi có gió nhẹ hoặc va chạm.
- Trái non dễ rụng sau khi đậu 7–15 ngày, đặc biệt nếu cây không được bón phân bổ sung sau khi đậu trái.
Biểu hiện trên cây:
- Lá có dấu hiệu vàng nhạt, úa mép, nhỏ hơn bình thường, rụng lá non nhiều.
- Cành mang hoa yếu, mềm hoặc teo lại, không có sức phát triển.
- Tán lá thưa thớt, cây suy kiệt rõ rệt.
- Một số trường hợp cháy lá, nhất là thiếu kali (K), canxi (Ca) hoặc magie (Mg).
Nguyên nhân cụ thể thường gặp:
- Thiếu đạm (N): Bông nhỏ, màu nhạt, phát triển chậm.
- Thiếu lân (P): Cây kém phân hóa mầm hoa, bông dễ rụng trước khi nở.
- Thiếu kali (K): Trái non rụng nhiều, chất lượng trái kém.
- Thiếu vi lượng (Bo, Zn, Mg, Ca…): Ảnh hưởng đến quá trình thụ phấn, đậu trái và phát triển phôi.
Lưu ý xử lý:
- Bón phân cân đối, đặc biệt trong giai đoạn trước – trong – sau ra hoa.
- Ưu tiên sử dụng phân bón lá chứa trung vi lượng vào thời điểm cây chuẩn bị ra hoa.
- Không bón phân liều cao đột ngột, tránh gây sốc hoặc mất cân đối dinh dưỡng.
2.3. Dấu hiệu rụng do sốc nước, sốc nhiệt
Sốc nước và sốc nhiệt là hai nguyên nhân phi sinh học (abiotic stress) phổ biến gây rụng bông và trái non ở sầu riêng, đặc biệt trong mùa khô – mưa chuyển tiếp. Cây không kịp thích nghi với sự thay đổi đột ngột về môi trường sẽ phản ứng bằng cách rụng hoa để giảm gánh nặng sinh lý.
Dấu hiệu rụng do sốc nước:
- Rụng bông/trái non sau khi mưa lớn hoặc sau một thời gian dài khô hạn không tưới rồi tưới đẫm đột ngột.
- Bông bị rụng có cuống chuyển màu vàng hoặc nâu đen, dễ gãy, đôi khi kèm theo nứt cuống.
- Đất xung quanh rễ có thể bị úng cục bộ, rễ yếu hoặc thối nhẹ.
- Cây có biểu hiện rụng lá đột ngột, lá hơi xoăn nhẹ hoặc úa vàng.
- Một số trái non có thể bị nứt vỏ nếu xảy ra vào giai đoạn sau đậu 10–20 ngày.
Dấu hiệu rụng do sốc nhiệt:
- Thường xảy ra khi nhiệt độ ban ngày tăng cao (>35°C), độ ẩm thấp, nhất là vào buổi trưa đến chiều.
- Bông bị héo nhẹ, rụng nhanh dù chưa có dấu hiệu thụ phấn hoặc đang trong giai đoạn thụ phấn thụ tinh.
- Lá non có thể bị cháy rìa, cong quăn hoặc mất nước nhanh.
- Sau vài ngày nắng nóng, rụng bông diễn ra hàng loạt, đặc biệt ở những cây không được che nắng hoặc thiếu nước tưới.
Cách phân biệt với các nguyên nhân khác:
- Không có dấu vết của sâu bệnh (như đục, cắn, thối nhũn).
- Rụng bông thường đi kèm điều kiện thời tiết bất thường hoặc chế độ tưới thay đổi.
- Khi kiểm tra rễ và đất, thường thấy dấu hiệu chênh lệch ẩm độ lớn (khô sau đó ướt đẫm, hoặc úng nước).
Khuyến nghị xử lý:
- Duy trì độ ẩm ổn định cho đất trong mùa nắng – tránh khô hạn rồi tưới đẫm.
- Che nắng nhẹ cho cây bằng lưới hoặc giữ tán lá dày, tránh ánh nắng gắt chiếu trực tiếp lên thân và hoa.
- Tưới nước vào lúc sáng sớm hoặc chiều mát, không tưới giữa trưa nắng gắt.
- Phun chất chống sốc sinh học (ví dụ: amino acid, rong biển, humic) để giúp cây phục hồi nhanh hơn.
2.4. Dấu hiệu rụng do sâu bệnh tấn công
Sâu bệnh là một trong những nguyên nhân chính gây rụng bông, rụng trái sớm ở sầu riêng, đặc biệt trong giai đoạn nở hoa – đậu trái. Khác với rụng sinh lý hay do điều kiện môi trường, rụng do sâu bệnh thường có dấu hiệu rõ ràng trên bông, cuống, cành hoặc lá.
Dấu hiệu rụng do sâu hại:
- Bông hoặc trái non bị cắn, đục, thủng lỗ – phổ biến do bọ trĩ, sâu đục bông, bọ xít, sâu cuốn lá,…
- Bông biến dạng, cháy đầu nhụy, thâm đen hoặc không nở được.
- Cuống bông mềm, teo lại hoặc bị đen, dễ rụng dù cây vẫn khỏe.
- Có thể quan sát thấy bọ trĩ gây bạc lá, bọ xít hút nhựa, để lại đốm nâu trên hoa và lá non.
Dấu hiệu rụng do nấm bệnh:
- Bông/thân hoa bị thối nhũn, nhớt, có mùi hôi, dễ rụng hàng loạt – thường do nấm Phytophthora spp.
- Xuất hiện mốc trắng, mốc xám ở cuống hoa, đài hoa – do nấm Botrytis hoặc Rhizopus.
- Chảy nhựa ở cành hoa hoặc vết nứt nhẹ, chuyển màu nâu sậm rồi khô, hoa rụng nhanh.
- Trái non rụng kèm vết nâu đen ở cuống hoặc vỏ, có thể lây lan nhanh qua gió ẩm hoặc nước mưa.
3. Cách khắc phục tình trạng bông sầu riêng bị rụng
3.1 Quản lý dinh dưỡng hợp lý trước và sau ra hoa
Việc cung cấp đầy đủ và cân đối dinh dưỡng trước, trong và sau giai đoạn ra hoa là yếu tố then chốt giúp hạn chế tình trạng rụng bông sinh lý quá mức, cũng như giảm nguy cơ rụng do suy kiệt hoặc thiếu chất.
Giai đoạn trước khi ra hoa (khoảng 30–45 ngày trước khi ra bông):
Ngưng bón phân đạm, chuyển sang kích thích phân hóa mầm hoa:
- Sử dụng phân lân cao (P) kết hợp kali (K) để hỗ trợ phân hóa mầm hoa tốt.
- Bón thêm canxi – bo – magie – vi lượng để hỗ trợ hình thành cơ quan sinh sản khỏe mạnh.
Gợi ý phân bón:
- Lân nung chảy, DAP, Kali sunphat (K₂SO₄)
- Phân bón lá chứa Bo, Zn, Mg, Ca (phun 1–2 lần cách nhau 7 ngày)
Giai đoạn sau khi đậu trái (10–20 ngày sau nở):
Bổ sung đạm, kali và trung vi lượng để nuôi trái non phát triển mạnh, giảm rụng.
Bón phân gốc trở lại (chia nhỏ liều), kết hợp tưới nước đều để cây hấp thụ tốt:
- NPK 16-16-8, hoặc NPK 20-10-10 + TE
- Kali sulfate, vôi dolomite nếu đất chua
Phun bón lá giúp chống sốc: Amino acid, rong biển, Humic, Vitamin B1…
3.2. Điều chỉnh tưới tiêu phù hợp, hạn chế sốc nước
Việc quản lý nước hợp lý là yếu tố cực kỳ quan trọng trong việc giảm hiện tượng rụng bông và trái non ở sầu riêng, đặc biệt là trong giai đoạn ra hoa – đậu trái và mùa khô mưa xen kẽ. Sốc nước (tưới quá nhiều sau thời gian khô hạn hoặc mưa lớn bất ngờ) có thể làm cây không kịp thích nghi, dẫn đến rụng hàng loạt.
Nguyên tắc tưới nước hiệu quả:
- Duy trì độ ẩm ổn định, không để đất quá khô hoặc quá ẩm.
- Tránh tưới nhiều nước một lần sau thời gian dài khô hạn – cây dễ bị sốc rễ, gây rụng bông.
- Không tưới vào thời điểm cây đang nở hoa rộ nếu đất còn ẩm – có thể làm rụng hoa do ẩm độ cao đột ngột.
- Tưới nước nhẹ, đều và chia nhỏ lượng, đặc biệt trong giai đoạn sau đậu trái 7–15 ngày – là thời điểm trái rất dễ rụng nếu cây bị “ngợp nước”.
3.3. Biện pháp chống sốc nhiệt cho cây sầu riêng
Sốc nhiệt xảy ra khi cây sầu riêng phải đối mặt với sự thay đổi nhiệt độ đột ngột (nắng nóng gay gắt, luân phiên lạnh – nóng, khô – ẩm nhanh chóng), đặc biệt trong giai đoạn ra hoa – đậu trái, dễ khiến hoa và trái non rụng hàng loạt. Việc chủ động chống sốc nhiệt giúp cây ổn định sinh lý, tăng tỷ lệ đậu trái và giảm tổn thất.
Tạo bóng mát – che nắng cục bộ
- Dùng lưới che nắng 30–50% phủ tạm thời ở phần tán cây hướng Tây, tránh nắng chiều gắt chiếu trực tiếp vào cành mang hoa.
- Với cây nhỏ (dưới 4 năm), có thể làm giàn che hoặc trồng xen cây che bóng như chuối, muồng, keo dậu.
- Lưu ý: Không che kín toàn bộ tán – cần giữ sự thông thoáng để tránh ẩm gây nấm.
Giữ ẩm đất ổn định
- Phủ gốc bằng rơm rạ, vỏ trấu, mùn cưa, cỏ khô giúp giảm nhiệt độ đất, hạn chế bốc hơi nước.
- Tưới nước định kỳ vào sáng sớm hoặc chiều mát, tránh tưới giữa trưa nắng gắt.
- Có thể sử dụng chế phẩm giữ ẩm sinh học (Hydrogel, Humic) giúp giữ nước trong đất lâu hơn.
Phun chất chống sốc – tăng sức đề kháng
Sử dụng phân bón lá sinh học chứa Amino acid, Rong biển, Humic, Vitamin B1, Kẽm (Zn) giúp:
- Cân bằng sinh lý cây, ổn định màng tế bào.
- Tăng cường khả năng chống chịu với nắng nóng, hạn hán, nhiệt độ cao.
Phun định kỳ 7–10 ngày/lần trong giai đoạn nắng nóng kéo dài.
Không tác động mạnh vào cây trong thời điểm nắng gắt
- Hạn chế cắt tỉa, bón phân đậm hoặc phun thuốc hóa học liều cao trong thời điểm nhiệt độ > 35°C.
- Nếu cần phun thuốc (sâu bệnh), nên chọn thời điểm trước 8h sáng hoặc sau 4h chiều, pha loãng hơn liều khuyến cáo để tránh gây sốc hoa.
Tăng cường hữu cơ và cải tạo đất
- Đất giàu hữu cơ giữ nước, giữ ẩm và ổn định nhiệt độ tốt hơn.
- Bón phân chuồng hoai, phân vi sinh hoặc phân hữu cơ vi sinh định kỳ 2–3 lần/năm để cải thiện cấu trúc đất và tăng sức chống chịu cho rễ.
3.4. Cách phòng ngừa và xử lý sâu bệnh gây rụng hoa
Sâu bệnh là một trong những nguyên nhân nguy hiểm và dễ lây lan, gây rụng bông, giảm đậu trái và ảnh hưởng năng suất nghiêm trọng nếu không kiểm soát kịp thời. Việc phòng ngừa chủ động và xử lý đúng thời điểm là chìa khóa hạn chế thiệt hại.
Nguyên tắc phòng ngừa tổng quát
- Vườn thông thoáng, ít ẩm: Cắt tỉa cành lá định kỳ, tạo độ thoáng cho tán cây, hạn chế nơi trú ẩn của nấm và côn trùng.
- Tưới nước hợp lý: Không để úng hoặc khô hạn kéo dài – dễ tạo điều kiện phát sinh nấm (như Phytophthora, Fusarium).
- Không phun thuốc hóa học bừa bãi: Dễ làm hư hoa, rụng bông hoặc tăng đề kháng của sâu bệnh.
Một số loại sâu bệnh chính và cách xử lý
Bọ trĩ (Thrips)
Dấu hiệu: Bông hoa bị cháy đầu nhụy, bạc màu cánh, rụng sớm.
Biện pháp xử lý:
- Dùng thuốc sinh học: Abamectin, Emamectin, Spinosad (phun sớm, luân phiên).
- Phun vào sáng sớm hoặc chiều mát, pha loãng hơn liều khuyến cáo nếu hoa đang nở.
Sâu ăn bông (Thalassodes spp.)
Dấu hiệu: Hoa bị cắn, đục cuống, nhả phân màu nâu, bông rụng nhanh.
Biện pháp xử lý:
- Dùng Bacillus thuringiensis (BT), Emamectin, kết hợp bẫy đèn hoặc bẫy pheromone.
- Theo dõi kỹ khi bông mới xuất hiện (giai đoạn mầm hoa 1–2cm).
Nấm Phytophthora (thối hoa, thối cuống)
Dấu hiệu: Bông thối nhũn, rụng nhanh, có mùi hôi, cuống chuyển nâu đen.
Biện pháp xử lý:
- Phun thuốc gốc đồng (Copper Hydroxide, Copper Oxychloride) hoặc Metalaxyl, Fosetyl-Al.
- Phun vào đầu mùa mưa và sau các đợt mưa lớn.
Nấm Fusarium, Botrytis, Rhizopus
Dấu hiệu: Hoa có lớp mốc trắng/xám, mềm nhũn, rụng theo từng chùm.
Biện pháp xử lý:
- Cắt bỏ chùm hoa bệnh, tiêu hủy xa vườn.
- Phun Carbendazim, Mancozeb, Difenoconazole định kỳ 7–10 ngày/lần khi thời tiết ẩm.
Lưu ý quan trọng khi phun thuốc:
- Phun vào sáng sớm (trước 9h) hoặc chiều mát (sau 4h).
- Không pha chung nhiều loại thuốc nếu chưa kiểm tra tính tương thích.
- Ưu tiên phòng là chính, chỉ xử lý khi phát hiện dấu hiệu đầu tiên.
3.5. Cách tỉa đọt, kiểm soát sinh trưởng hạn chế rụng hoa
Cây sầu riêng trong giai đoạn ra hoa thường xảy ra cạnh tranh dinh dưỡng giữa phát triển sinh dưỡng (ra đọt non) và sinh sản (nuôi hoa, trái). Nếu không kiểm soát đọt kịp thời, cây sẽ ưu tiên nuôi đọt, làm hoa yếu, dễ rụng. Việc tỉa đọt và điều tiết sinh trưởng đúng lúc giúp cây tập trung nuôi hoa, tăng tỷ lệ đậu trái.
Tại sao phải tỉa đọt trong giai đoạn ra hoa?
- Đọt non hút nhiều dinh dưỡng và nước, làm hoa bị “bỏ rơi”, dẫn đến rụng sớm.
- Đọt non còn thu hút sâu bệnh như bọ trĩ, rầy mềm, khiến bông bị ảnh hưởng gián tiếp.
- Nếu để đọt phát triển mạnh sau khi hoa đã đậu, trái non sẽ cạnh tranh dinh dưỡng với đọt dễ rụng trái non.
Cách tỉa đọt đúng kỹ thuật
- Tỉa bằng kéo bén, cắt sát gốc đọt, không làm tổn thương cành chính.
- Chỉ tỉa những đọt non mới phát, không tỉa đọt già vì cây có thể sốc hoặc ra đọt lại mạnh hơn.
- Sau khi tỉa, có thể phun nhẹ rong biển, humic, canxi-bo giúp cây phục hồi nhẹ nhàng mà không kích đọt lại.
Biện pháp hỗ trợ kiểm soát sinh trưởng
- Siết nước (ngưng tưới 5–7 ngày) khi mầm hoa bắt đầu nhú để ức chế ra đọt sinh dưỡng.
- Giảm hoặc ngưng phân đạm (N) trong thời gian ra hoa – nuôi trái non.
- Phun phân bón lá giàu lân – kali, bo – canxi: Giúp hạn chế phát đọt, hỗ trợ đậu hoa tốt hơn.
- Trong trường hợp cây khỏe, đọt phát mạnh, có thể phun nhẹ Paclobutrazol (kìm hãm sinh trưởng) – tuy nhiên cần thận trọng, liều thấp và theo khuyến cáo kỹ thuật.
4. Cách chăm sóc cây sầu riêng để hạn chế rụng bông, trái non
4.1. Kỹ thuật tỉa hoa và trái non đúng cách
Tỉa hoa và trái non là biện pháp kỹ thuật rất quan trọng trong việc điều chỉnh sức cây, giúp cây tập trung nuôi hoa/trái khỏe, tránh quá tải sinh lý, từ đó giảm tình trạng rụng sinh lý và nâng cao chất lượng trái khi thu hoạch.
Mục đích của việc tỉa hoa và trái non
- Giảm cạnh tranh dinh dưỡng giữa các hoa, trái.
- Loại bỏ hoa/trái dị dạng, yếu, phát triển chậm, không có khả năng đậu hoặc lớn tốt.
- Giúp cây tập trung nuôi trái chính, tăng tỷ lệ đậu và giảm hiện tượng rụng hàng loạt sau đậu.
- Tránh hiện tượng “nuôi nhiều – rụng nhiều – trái kém chất lượng” vào cuối vụ.
Kỹ thuật tỉa hoa
Thời điểm:
- Tỉa sau khi hoa nở 3–5 ngày, quan sát giai đoạn hoa đã thụ phấn (cánh hoa bắt đầu rụng).
- Không tỉa quá sớm (hoa chưa nở hết) hoặc quá muộn (cây đã bắt đầu đậu trái rõ rệt).
Cách tỉa:
- Mỗi chùm hoa chỉ để lại 1–2 bông khỏe nhất (trung tâm, không bị sâu bệnh, thụ phấn tốt).
- Cắt bỏ những bông dị dạng, nhỏ, bị héo, cháy đầu nhụy hoặc có vết sâu bệnh.
- Dụng cụ cắt phải sắc, sạch, tránh lây nhiễm nấm bệnh qua vết cắt.
Kỹ thuật tỉa trái non
Thời điểm:
- Thực hiện sau khi đậu trái 15–20 ngày, khi trái đã ổn định, kích thước cỡ ngón tay – ngón chân cái.
- Tỉa lần 1 chọn trái khỏe mạnh, tròn đều, vỏ xanh mướt, cuống to.
Nguyên tắc tỉa trái:
- Chỉ giữ 1–2 trái/chùm, tùy vào sức cây và độ đồng đều.
- Không để trái mọc quá sát thân cây, dưới cành cấp 1 – dễ bị cọ xát, kém phát triển.
- Ưu tiên trái ở giữa cành cấp 2 trở ra, nơi đủ ánh sáng và thông thoáng.
Lần tỉa thứ 2 (nếu cần): Sau đậu 35–40 ngày, kiểm tra và loại bỏ thêm trái bị dị dạng, trái chậm lớn hoặc vết bệnh.
Lưu ý khi tỉa hoa và trái:
- Không tỉa quá muộn – cây đã tiêu tốn nhiều dinh dưỡng thì việc bỏ đi sẽ lãng phí và làm cây sốc.
- Sau khi tỉa, nên phun chất kích rễ, amino acid, Bo + Ca để giúp cây phục hồi nhanh, nuôi trái tốt.
- Trong điều kiện mưa ẩm, phun phòng nấm cho các vết cắt (Copper, Mancozeb) sau khi tỉa hoa/trái.
4.2. Bổ sung vi lượng, kích thích ra hoa, đậu trái bền vững
Ngoài các chất đa lượng như đạm, lân, kali, cây sầu riêng cũng rất cần được bổ sung vi lượng để đảm bảo quá trình phân hóa mầm hoa, thụ phấn – thụ tinh và giữ trái non diễn ra hiệu quả. Thiếu vi lượng là một trong những nguyên nhân âm thầm khiến hoa yếu, dễ rụng, tỷ lệ đậu trái thấp hoặc trái bị biến dạng, cuống yếu dễ rụng.
Một số nguyên tố vi lượng đóng vai trò rất quan trọng:
- Bo (Boron) giúp kích thích cây phân hóa mầm hoa, hỗ trợ quá trình thụ phấn và thụ tinh, giảm hiện tượng rụng hoa và trái non.
- Canxi (Ca) tăng cường độ bền của tế bào, giúp cuống hoa, cuống trái cứng cáp và hạn chế nứt trái.
- Kẽm (Zn) tham gia vào quá trình điều hòa sinh trưởng, giúp tăng số lượng và chất lượng hoa.
- Magie (Mg) hỗ trợ quá trình quang hợp, giúp cây duy trì màu lá xanh và tăng sức sống cho hoa.
- Ngoài ra, các vi lượng khác như Mangan (Mn), Sắt (Fe) cũng rất cần thiết để cây trao đổi chất hiệu quả và tăng khả năng đề kháng.
Giai đoạn trước khi ra hoa (khoảng 30–45 ngày): Nên bắt đầu phun phân bón lá có chứa Bo, Zn, Mg, Mn định kỳ 7–10 ngày/lần. Việc này giúp cây chuẩn bị tốt cho việc ra hoa đồng loạt và hạn chế phát đọt mới. Có thể kết hợp phân lân và kali để tăng hiệu quả.
Khi cây bắt đầu nhú mầm hoa và bước vào giai đoạn hoa nở: Nên ưu tiên phun các loại phân bón lá có chứa Canxi và Bo để giúp hoa bền hơn, quá trình thụ phấn thuận lợi và tỷ lệ đậu trái cao hơn. Phun vào sáng sớm với nồng độ vừa phải để tránh sốc hoa.
Sau khi cây đã đậu trái, nhất là trong vòng 10–20 ngày đầu: Cây cần rất nhiều vi lượng như Bo, Canxi, Magie và Kẽm để nuôi cuống trái khỏe, giữ trái bền chắc. Lúc này, ngoài việc phun qua lá, có thể bón bổ sung trung vi lượng qua gốc bằng cách sử dụng phân hữu cơ vi sinh hoặc bón thêm vôi dolomite để cải tạo đất và cung cấp thêm canxi – magie.
Lưu ý: vi lượng tuy dùng với liều rất nhỏ nhưng thiếu thì cây yếu, thừa lại dễ gây ngộ độc. Do đó, nên sử dụng sản phẩm dạng chelate (dễ hấp thu, ít gây sốc) và pha đúng liều lượng. Ưu tiên sử dụng chế phẩm sinh học như rong biển, humic, amino acid kết hợp vi lượng, giúp cây hấp thu nhẹ nhàng, hỗ trợ cân bằng sinh lý, tăng sức đề kháng và giúp ra hoa – đậu trái bền vững hơn.
4.3. Chăm sóc đúng giai đoạn nuôi bông và nuôi trái
Chăm sóc cây sầu riêng đúng kỹ thuật trong giai đoạn nuôi bông và nuôi trái là yếu tố then chốt quyết định đến tỷ lệ đậu trái, độ bền cuống, sức trái và năng suất cuối vụ. Mỗi giai đoạn phát triển của hoa và trái đòi hỏi chế độ chăm sóc khác nhau về nước, dinh dưỡng, phòng bệnh và điều tiết sinh trưởng.
Giai đoạn nuôi bông (từ khi ra hoa đến sau đậu trái 10–15 ngày)
- Hạn chế bón đạm và không kích đọt: Cây cần tập trung nuôi hoa, nên tuyệt đối tránh sử dụng phân bón có hàm lượng đạm cao hoặc các chất kích thích sinh trưởng mạnh. Bón đạm trong thời điểm này có thể gây phát đọt non, làm giảm tỷ lệ đậu trái.
- Tưới nước hợp lý: Đảm bảo độ ẩm ổn định cho đất, tránh để đất quá khô rồi tưới dội lại khiến cây sốc nước làm hoa rụng. Nếu có mưa lớn, cần thoát nước kịp thời để tránh úng gây thối hoa, thối cuống.
- Bổ sung Bo – Canxi – Kẽm qua lá: Đây là nhóm vi lượng giúp hoa bền, thụ phấn tốt, tăng tỷ lệ đậu trái. Phun vào sáng sớm hoặc chiều mát để tăng khả năng hấp thụ.
- Phòng bệnh chủ động: Phun phòng nấm gây thối hoa, đặc biệt là Phytophthora, Fusarium. Ưu tiên thuốc sinh học hoặc thuốc gốc đồng liều nhẹ để không ảnh hưởng đến hoa.
Giai đoạn nuôi trái (sau đậu trái đến khi trái ổn định khoảng 30–40 ngày)
- Dinh dưỡng cân đối – tăng cường Kali và Canxi: Giai đoạn này cây cần nhiều năng lượng để phát triển trái. Bón bổ sung phân NPK có hàm lượng kali cao, kết hợp trung vi lượng như canxi và magie giúp cuống trái chắc, trái lớn đều.
- Tỉa trái non hợp lý: Sau khi đậu trái 15–20 ngày, nên chọn lọc và giữ lại những trái khỏe, loại bỏ trái yếu, dị dạng để cây tập trung nuôi những trái có tiềm năng nhất. Việc tỉa trái đúng lúc giúp cây tránh tình trạng gánh nặng sinh lý dẫn đến rụng trái hàng loạt.
- Duy trì ẩm độ ổn định: Tiếp tục tưới nước đều đặn, không để khô – ẩm luân phiên. Đất khô rồi tưới mạnh hoặc mưa lớn bất ngờ có thể gây sốc rễ, làm rụng trái non.
- Phòng bệnh và sâu hại: Giai đoạn trái non rất dễ bị sâu đục cuống, nấm cuống trái, thán thư,… Cần kiểm tra thường xuyên và có biện pháp can thiệp sớm bằng thuốc sinh học hoặc hóa học nhẹ, luân phiên để tránh kháng thuốc.
- Không can thiệp mạnh vào cây: Tránh tỉa cành, đào xới gốc, bón phân liều mạnh hay phun thuốc hóa học gắt trong giai đoạn trái còn non – dễ làm cây rối loạn sinh lý, gây rụng trái.
5. Câu hỏi thường gặp về tình trạng bông sầu riêng bị rụng
5.1. Các đợt rụng sinh lý của sầu riêng kéo dài bao lâu?
Sầu riêng thường có 2–3 đợt rụng sinh lý tự nhiên.
- Đợt 1: Rụng hoa không thụ phấn – xảy ra 5–10 ngày sau nở hoa.
- Đợt 2: Rụng trái non lần 1 – khoảng 10–20 ngày sau đậu trái.
- Đợt 3: Rụng trái non lần 2 – từ 25–40 ngày sau đậu.
Tổng thời gian các đợt rụng sinh lý có thể kéo dài 4–6 tuần, tùy vào điều kiện thời tiết và sức cây.
5.2. Nguyên nhân khiến sầu riêng vừa ra hoa đã rụng?
Có nhiều nguyên nhân khiến hoa sầu riêng rụng sớm, bao gồm:
- Không thụ phấn hoặc thụ tinh không thành công (do thiếu ong bướm, thời tiết bất lợi).
- Thiếu Bo và Canxi, khiến hoa không bền, nhụy yếu, dễ rụng.
- Ra đọt non cùng lúc với ra hoa, cây ưu tiên nuôi đọt, bỏ hoa.
- Sốc nước, sốc phân hoặc nấm bệnh như Phytophthora, Fusarium gây thối cuống hoa.
5.3. Làm gì khi cây sầu riêng bị sốc nhiệt nặng?
Khi cây sầu riêng bị sốc nhiệt do nắng nóng hoặc thay đổi thời tiết đột ngột (đang nắng gắt gặp mưa lạnh), cần:
- Phun phân bón lá chống sốc như amino acid, rong biển, humic để giảm stress.
- Tưới nước đều, giữ ẩm nhẹ nhàng, tránh tưới lạnh đột ngột.
- Che mát tạm thời bằng lưới hoặc cây trồng xen che bóng nhẹ.
- Không bón phân đậm đặc hoặc can thiệp cơ giới vào gốc (xới, rải phân) trong thời gian cây đang sốc.
5.4. Phòng tránh sâu bệnh gây rụng bông bằng cách nào?
Để phòng sâu bệnh gây rụng hoa hiệu quả, cần kết hợp các biện pháp:
- Vệ sinh vườn, cắt tỉa thông thoáng, giảm ẩm độ nơi trú ẩn của nấm và côn trùng.
- Phun phòng bằng thuốc sinh học hoặc gốc đồng định kỳ, nhất là đầu mùa mưa.
- Kiểm soát tốt bọ trĩ, sâu ăn bông, nấm cuống bằng các hoạt chất nhẹ như Abamectin, BT, Spinosad,…
- Không phun thuốc hóa học mạnh vào thời điểm hoa đang nở rộ, dễ gây cháy hoa hoặc rụng hàng loạt.
Hiện tượng bông sầu riêng bị rụng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu nhà vườn hiểu đúng nguyên nhân và áp dụng các giải pháp phù hợp, đúng thời điểm. Đừng để công sức cả mùa vụ bị ảnh hưởng chỉ vì một giai đoạn quan trọng. Hãy theo dõi thêm nhiều chia sẻ hữu ích khác tại SFARM Blog để canh tác hiệu quả và bền vững hơn mỗi ngày!
Xem thêm:
- Kỹ thuật trồng khoai tây tại nhà cho củ to, đẹp, chất lượng
- 10 lưu ý khi trồng sầu riêng mà bà con nông dân cần biết
- Quy trình chăm sóc, phục hồi sầu riêng sau thu hoạch hiệu quả
- Kỹ thuật trồng sầu riêng và chăm sóc sau khi trồng chuẩn, hiệu quả
- Khoảng cách trồng sầu riêng đúng chuẩn, cho năng suất cao
SFARM – Đặng Gia Trang vinh hạnh là nhà cung cấp tin cậy các sản phẩm vật tư nông nghiệp theo hướng hữu cơ, sinh học của hơn 1500 đại lý, cửa hàng trên toàn quốc. Mời quý Khách hàng liên hệ thông tin sau để đội ngũ SFARM có thể nhanh chóng hỗ trợ:
– Website: https://sfarm.vn/
– Hotline: 0902652099
– Zalo: CSKH SFARM – 0902652099
