Nhận diện sớm và xử lý tận gốc tuyến trùng hại rễ sầu riêng

Tuyến trùng hại rễ sầu riêng tác nhân thầm lặng cực kỳ nguy hiểm. Vì thế, SFARM sẽ giúp bà con nhận diện sớm biểu hiện nhiễm tuyến trùng, phân tích nguyên nhân và kết hợp sử dụng Trichoderma để đưa ra giải pháp xử lý tận gốc

1. Tổng quan về tuyến trùng hại rễ sầu riêng

Đặc điểm nhận dạng

• Kích thước nhỏ, chỉ quan sát được dưới kính hiển vi.
• Gây hại chủ yếu ở bộ rễ tơ.
• Khi bị tuyến trùng tấn công, rễ xuất hiện nốt sưng (giống như u), rễ bị thối hoặc hoại tử.

Triệu chứng trên cây sầu riêng

• Cây sinh trưởng chậm, lá vàng, nhỏ, rụng sớm.
• Rễ cây bị thối, dễ bị nấm, vi khuẩn tấn công thứ cấp.
• Cây có thể chết dần, đặc biệt trong mùa khô hoặc khi cây đang ra hoa, mang trái.

1.1. Tuyến trùng là gì? Đặc điểm nhận diện

Tuyến trùng là gì?

• Tuyến trùng là sinh vật không xương sống, cơ thể hình trụ, thuôn dài, có kích thước rất nhỏ (0.3 mm – 2 mm), không thể thấy bằng mắt thường.
• Sống ở môi trường đất, nước hoặc bên trong mô cây.
• Một số loài là ký sinh trùng thực vật, tấn công rễ và mạch dẫn của cây làm cây còi cọc, chết dần.

Đặc điểm nhận dạng 

Trên rễ cây:

• Xuất hiện các nốt sưng, u cục trên rễ (gọi là nốt sưng rễ), do tuyến trùng chích hút làm tế bào rễ phình to.

• Rễ bị thối đen, đứt đoạn, không phát triển.
• Mất lông hút giảm khả năng hấp thu nước và dinh dưỡng.

Trên thân – lá cây:

• Cây chậm phát triển, còi cọc, lá vàng úa, rụng sớm, đặc biệt trong mùa khô.
• Dễ rụng hoa, rụng trái non hoặc trái nhỏ, méo mó.
• Nếu bị nặng, cây chết dần, nhất là cây con hoặc cây đang mang trái.

1.2. Vì sao tuyến trùng dễ tấn công rễ sầu riêng?

Rễ sầu riêng nhiều rễ tơ, mềm và mọng nước

• Rễ tơ của sầu riêng phát triển mạnh, có mô mềm, nhiều nước rất dễ bị tuyến trùng chích hút và xâm nhập.
• Khi bị tổn thương, các vết thương nhỏ ở rễ tạo điều kiện cho tuyến trùng dễ xâm nhập sâu hơn.

Trồng ở vùng đất ẩm, giữ nước kém

• Tuyến trùng phát triển mạnh ở đất tơi xốp, ẩm, thoát nước kém – đây lại là điều kiện phổ biến ở nhiều vườn sầu riêng (đặc biệt ở miền Tây và Đông Nam Bộ).
• Nếu không xử lý đất kỹ trước khi trồng, tuyến trùng sẵn có trong đất sẽ tấn công ngay từ giai đoạn cây con

2. Biểu hiện khi cây sầu riêng bị tuyến trùng tấn công

Biểu hiện trên rễ cây

• Xuất hiện nốt sưng, u cục bất thường ở rễ tơ (do tuyến trùng chích hút và gây phì đại mô).
• Rễ bị thối, đổi màu nâu đen, nhũn hoặc đứt đoạn.
• Lông hút biến mất, cây không hút được nước và dinh dưỡng.
• Rễ ít phát triển, ngắn, dễ gãy.
• Thường kèm theo nhiễm nấm, vi khuẩn gây thối rễ thứ cấp.

Biểu hiện trên thân, lá

• Lá nhỏ, vàng, khô đầu lá, dễ rụng – nhất là vào mùa nắng hoặc khi cây mang trái.
• Cây còi cọc, chậm phát triển, không bung đọt mới, bộ lá thưa.
• Ra hoa khó đậu trái, trái non dễ rụng, trái lớn chậm, méo mó.
• Cây chết dần – thường xảy ra vào thời điểm thiếu nước hoặc sau khi ra trái.

2.1. Lá vàng, rụng sớm, cây suy yếu

Lá vàng

• Lá bắt đầu vàng từ mép ngoài hoặc từ đỉnh lá, sau đó lan dần vào gân lá.
• Vàng không đồng đều, có khi chỉ vàng vài cành rồi lan ra toàn cây.
• Lá già thường vàng và rụng trước, khiến tán cây trống, lá thưa.

Rụng lá sớm

• Lá rụng hàng loạt ngay cả khi chưa hết vòng đời cây bị “trọc đầu”, giảm quang hợp.
• Hiện tượng này xảy ra rõ nhất vào mùa nắng hoặc khi thiếu nước.

Cây suy yếu

• Cây chậm lớn, không bung đọt mới, bộ tán yếu.
• Nếu đang mang trái, cây dễ bị rụng trái non, hoặc trái nhỏ, phát triển không đều.
• Rễ yếu cây hấp thu dinh dưỡng kém, càng ngày càng suy kiệt.
• Trường hợp nặng, cây có thể chết dần từ trên xuống.

2.2. Bộ rễ phình, thối, xuất hiện nốt sần

Rễ phình to, biến dạng

• Xuất hiện các nốt sưng (nốt u, nốt sần) có kích thước từ vài mm đến hơn 1 cm, thường ở rễ tơ hoặc rễ non.
• Các nốt này là kết quả của mô rễ phì đại do tuyến trùng chích hút và tiết enzyme làm tế bào rối loạn phát triển.

 Rễ bị thối, nhũn, đổi màu

• Rễ bị thối nâu hoặc đen, mô mềm, dễ gãy hoặc bong tróc.
• Mùi hôi nhẹ có thể xuất hiện nếu bị nhiễm nấm, vi khuẩn thứ cấp.
• Những phần rễ bị thối không mọc lông hút mới, cây không hấp thu được nước.

Giảm sinh trưởng hệ rễ

• Rễ tơ mới ít mọc hoặc không phát triển, mọc ra là chết sớm.
• Hệ rễ trở nên thưa thớt, yếu ớt, đôi khi chỉ còn lại phần rễ chính bị thối dần từ ngoài vào trong

2.3. Cây chậm phát triển, giảm đậu trái, dễ chết yểu

Cây chậm phát triển

• Đọt non ra chậm, nhỏ, yếu, đôi khi bị “cháy” hoặc héo sau khi nhú.
• Cành nhánh ngắn, ít phân cành, lá non nhỏ, màu nhạt.
• Tổng thể cây còi cọc hơn hẳn các cây xung quanh nếu bị nặng.

 Giảm ra hoa, đậu trái

• Cây ra hoa ít hoặc hoa không thụ phấn, rụng sớm.
• Tỷ lệ đậu trái thấp, nhiều trái non bị rụng trong giai đoạn đầu.
• Trái phát triển kém, nhỏ, méo mó, vỏ sần sùi, chất lượng giảm.

Cây chết yểu (chết dần)

• Khi bộ rễ mất chức năng hoàn toàn, cây héo từ trên xuống.
• Dù có tưới nước hay bón phân, cây cũng không hồi phục.
• Trường hợp nặng, cây chết trong vòng vài tuần sau khi phát bệnh rõ.

3. Nguyên nhân khiến tuyến trùng phát triển mạnh trong vườn

Đất trồng không được xử lý trước khi canh tác

• Trồng sầu riêng trên đất cũ, đất đã có cây ăn trái bị bệnh trước đó mà không cải tạo, khử trùng đất.
• Không sử dụng vôi, phân hữu cơ hoai mục hoặc chế phẩm sinh học xử lý đất trước khi trồng.

Đất ẩm, thoát nước kém

• Tuyến trùng phát triển mạnh ở đất ẩm, bí nước, đặc biệt trong mùa mưa.
• Nếu đất có cấu trúc nén chặt, dễ bị úng rễ yếu, dễ bị xâm nhập

Giống cây yếu, rễ mẫn cảm

• Dùng giống không có khả năng kháng tuyến trùng hoặc cây giống nhiễm bệnh sẵn từ vườn ươm.
• Cây con có hệ rễ yếu, dễ bị tuyến trùng tấn công ngay sau khi trồng.

3.1. Đất không xử lý – tồn dư mầm bệnh

• Tuyến trùng sống dai trong đất, có thể tồn tại ở dạng trứng hoặc ấu trùng nhiều tháng, thậm chí cả năm nếu gặp điều kiện thuận lợi.
• Nếu trồng sầu riêng ngay trên nền đất cũ (đã trồng tiêu, mít, cà phê, chuối…) mà không xử lý đất triệt để, tuyến trùng sẽ sẵn sàng tấn công rễ cây mới trồng.
• Cỏ dại, rễ cây cũ phân hủy không hết cũng là nơi ẩn náu của tuyến trùng.

3.2. Lạm dụng phân hóa học, thuốc trừ sâu

Tác hại khi lạm dụng phân hóa học:

• Phân đạm (ure, DAP…) bón nhiều làm rễ phát triển nhanh nhưng mềm yếu, dễ bị tuyến trùng tấn công.
• Gây mất cân bằng dinh dưỡng, làm đất chua, chai cứng, giảm pH tuyến trùng có lợi thế phát triển.
• Tích tụ muối trong đất, ức chế vi sinh vật có lợi, phá vỡ hệ sinh thái đất.

Tác hại khi lạm dụng thuốc trừ sâu:

• Thuốc trừ sâu phổ rộng tiêu diệt luôn cả vi sinh vật có ích trong đất như Trichoderma, Bacillus, nấm Paecilomyces – đây là các đối thủ tự nhiên của tuyến trùng.
• Dẫn đến đất “chết” – không còn hệ vi sinh kiểm soát tuyến trùng, tạo điều kiện cho tuyến trùng sinh sản nhanh và phát tán mạnh hơn.
• Nhiều thuốc có gốc hóa học lưu dẫn còn làm suy yếu mô rễ, khiến rễ dễ bị tổn thương cơ hội cho tuyến trùng xâm nhập.

3.3. Canh tác liên tục không luân canh

Canh tác liên tục không luân canh – Nguyên nhân khiến tuyến trùng phát triển mạnh

uyến trùng tồn tại lâu dài trong đất:

• Tuyến trùng sống lâu trong đất dưới dạng trứng hoặc ấu trùng và có thể duy trì qua mùa vụ nếu không có sự thay đổi cây trồng.
• Khi canh tác liên tục sầu riêng, tuyến trùng sẽ tích tụ ngày càng nhiều vì chúng luôn có “môi trường sống” ổn định và dễ dàng tấn công rễ cây.

Thiếu sự thay đổi ký chủ:

• Tuyến trùng thường tấn công cây cùng họ hoặc cây có rễ tương tự nhau. Nếu trồng sầu riêng liên tục mà không luân canh với các loại cây khác, rễ sầu riêng vẫn là ký chủ tốt cho tuyến trùng, tạo điều kiện cho chúng phát triển mạnh.
• Cây trồng khác có thể không phải là ký chủ của tuyến trùng, làm giảm mật độ tuyến trùng trong đất.

Đất mất cân bằng dinh dưỡng và cấu trúc:

• Khi trồng cùng một loại cây trong nhiều năm, đất dễ bị nghèo dinh dưỡng, nhất là thiếu chất vi lượng.
• Cây sẽ trở nên yếu ớt, hệ rễ phát triển không tốt, càng tạo cơ hội cho tuyến trùng tấn công.

3.4. Thiếu quản lý độ ẩm, tưới tiêu sai cách

Thiếu quản lý độ ẩm, tưới tiêu sai cách – Nguyên nhân khiến tuyến trùng phát triển mạnh

Độ ẩm cao và úng nước 

• Đất quá ẩm ướt hoặc úng nước là môi trường lý tưởng cho tuyến trùng phát triển. Tuyến trùng đặc biệt ưa thích đất ẩm, thoát nước kém vì chúng cần độ ẩm cao để sinh sống và di chuyển trong đất.
• Khi tưới tiêu không đều, đất giữ nước quá lâu, tuyến trùng có thể tăng sinh nhanh chóng, khiến cây bị tấn công mạnh.

 Tưới tiêu không đều (thiếu nước hoặc thừa nước)

• Thiếu nước trong mùa khô khiến cây suy yếu, rễ không phát triển tốt, dễ bị tuyến trùng tấn công.
• Ngược lại, tưới quá nhiều trong mùa mưa hoặc tưới nước không đồng đều cũng khiến đất bị ngập úng, tạo điều kiện cho tuyến trùng phát triển mạnh.
  Sự thay đổi đột ngột trong độ ẩm (từ khô sang ướt hoặc ngược lại) làm cây không kịp thích nghi, rễ bị tổn thương, từ đó tuyến trùng dễ tấn công.

Môi trường đất không ổn định: Khi độ ẩm không được duy trì ổn định, đất có thể trở nên chua hoặc kiềm, gây ra sự mất cân bằng trong hệ sinh thái đất, giúp tuyến trùng dễ dàng phát triển và lan rộng.

4. Tác hại nghiêm trọng của tuyến trùng với sầu riêng

 Suy yếu hệ rễ, làm giảm khả năng hấp thụ dinh dưỡng

• Tuyến trùng chủ yếu tấn công rễ cây, phá hoại rễ tơ, làm tổn thương mô rễ và cản trở quá trình hấp thụ nước, dinh dưỡng từ đất.
• Khi rễ bị tấn công và thối, cây không thể hấp thụ đủ chất dinh dưỡng, khiến cây suy yếu, chậm phát triển.
• Hệ rễ bị tổn thương nghiêm trọng còn làm cây dễ bị đổ ngã, dễ chết khi gặp điều kiện khô hạn hoặc thiếu dinh dưỡng.

Cây chậm phát triển, giảm năng suất

• Cây sầu riêng bị tuyến trùng tấn công thường chậm phát triển, cây còi cọc, không ra đọt mạnh.
• Lá vàng, rụng sớm, không đủ khả năng quang hợp giảm sức sống của cây.
• Năng suất trái giảm rõ rệt, quá trình ra hoa và đậu trái bị ảnh hưởng, số lượng và chất lượng trái giảm.

Giảm chất lượng trái

• Trái sầu riêng trên cây bị tuyến trùng tấn công thường phát triển không đều, kích thước nhỏ, vỏ dày và sần sùi.
• Chất lượng thịt trái kém: vỏ dày, cơm trái xơ và ít béo, làm giảm giá trị thương phẩm.
• Trái dễ bị rụng sớm nếu cây không đủ dinh dưỡng

Cây dễ bị nhiễm bệnh phụ

• Khi hệ rễ bị tuyến trùng tấn công và yếu đi, cây trở nên mẫn cảm với các loại bệnh khác, đặc biệt là các bệnh do nấm và vi khuẩn như nấm Phytophthora gây thối rễ, thối gốc.
• Các mầm bệnh phụ có thể lây lan nhanh chóng và làm cây chết trong thời gian ngắn.

4.1. Phá hoại hệ rễ – ảnh hưởng hấp thu dinh dưỡng

Cây chậm phát triển

• Khi hệ rễ không thể hấp thụ đủ dinh dưỡng, cây sầu riêng sẽ chậm lớn, còi cọc, và không thể phát triển khỏe mạnh.
• Các bộ phận như đọt, cành, lá sẽ không phát triển tốt, dẫn đến suy yếu toàn diện.

Lá vàng, rụng sớm

• Cây không đủ nước và dinh dưỡng sẽ khiến lá chuyển vàng, rụng sớm.
• Quá trình quang hợp bị suy giảm nghiêm trọng, làm giảm khả năng sản xuất năng lượng cho cây, dẫn đến suy kiệt.

Sự thiếu hụt các yếu tố dinh dưỡng

• Khi rễ bị tổn thương, cây không thể hấp thụ các yếu tố dinh dưỡng quan trọng như nitơ (N), phốt pho (P), kali (K), và các vi lượng khác.
• Thiếu các dưỡng chất này sẽ làm giảm sức khỏe của cây, dẫn đến suy yếu nghiêm trọng.

Cây dễ bị các bệnh phụ tấn công

• Khi hệ rễ không khỏe, cây trở nên mẫn cảm hơn với các mầm bệnh như nấm, vi khuẩn, dễ bị các bệnh thối rễ hay thối gốc.
• Các bệnh này có thể dẫn đến chết cây, đặc biệt là khi cây không có sức đề kháng.

4.2. Tăng nguy cơ nhiễm nấm, vi khuẩn gây thối rễ

Thối rễ và chết cây

• Khi nấm và vi khuẩn xâm nhập vào mô rễ, chúng gây thối rễ, làm tổn thương nghiêm trọng đến bộ rễ của cây.
• Cây sẽ không còn khả năng hấp thụ nước và dinh dưỡng, dẫn đến cây suy yếu dần và chết nếu không có biện pháp khắc phục.

Cây phát triển kém, giảm năng suất

• Khi rễ bị thối, cây không thể phát triển bình thường. Cây sẽ còi cọc, không có đủ năng lượng để ra hoa hay đậu trái.
• Giảm năng suất và chất lượng trái là hệ quả trực tiếp khi cây không có đủ dinh dưỡng và nước.

Mầm bệnh lây lan nhanh trong vườn

• Nấm và vi khuẩn gây thối rễ có khả năng lây lan nhanh chóng qua các vết thương của rễ.
• Khi vườn có nhiều cây bị nhiễm bệnh, mầm bệnh có thể lan rộng, gây hại toàn bộ vườn sầu riêng, dẫn đến mất mùa hoặc thiệt hại lớn.

4.3. Giảm năng suất và chất lượng trái

Giảm năng suất

• Số lượng trái trên mỗi cây giảm rõ rệt do cây không đủ sức để ra hoa và đậu trái.
• Khi cây bị suy yếu, không chỉ số lượng trái ít đi, mà chất lượng trái cũng bị giảm sút, làm giảm năng suất chung của vườn sầu riêng.

Chất lượng trái kém

• Trái sầu riêng bị ảnh hưởng bởi cây yếu sẽ có kích thước nhỏ, vỏ dày và hình dáng không đều.
• Cơm trái kém chất lượng, có thể xơ và ít béo, làm giảm giá trị thương phẩm của trái. Người tiêu dùng sẽ không ưa chuộng những trái sầu riêng này, gây thiệt hại kinh tế cho người trồng.

Trái dễ bị rụng sớm: Cây không đủ dinh dưỡng để duy trì sức sống của trái sẽ dẫn đến rụng trái non hoặc rụng trái khi chưa chín. Điều này làm giảm năng suất cuối vụ.

4.4. Lây lan nhanh – khó kiểm soát nếu phát hiện muộn

Phát hiện khó khăn

• Tuyến trùng thường xâm nhập vào bộ rễ cây mà không có dấu hiệu rõ ràng ở bên ngoài trong giai đoạn đầu. Các dấu hiệu như lá vàng hay cây suy yếu chỉ xuất hiện khi sự tấn công đã quá nặng.
• Việc phát hiện sớm rất quan trọng, nhưng tuyến trùng có thể tồn tại lâu trong đất mà không dễ dàng nhận thấy. Nếu không kiểm tra thường xuyên và chủ động, tình trạng nhiễm bệnh có thể lan rộng và trở nên khó kiểm soát.

Sự lan rộng của bệnh trong vườn

• Khi không phát hiện sớm và xử lý kịp thời, tuyến trùng có thể nhanh chóng lây lan từ cây này sang cây khác trong khu vực vườn.
• Nhiễm trùng tập trung có thể khiến toàn bộ vườn sầu riêng bị ảnh hưởng nghiêm trọng, gây mất mùa hoặc thiệt hại kinh tế lớn.

Khó kiểm soát khi mật độ tuyến trùng quá cao

• Khi mật độ tuyến trùng trong đất quá cao, việc kiểm soát bằng phương pháp hóa học trở nên kém hiệu quả. Các sản phẩm diệt tuyến trùng có thể không tiêu diệt hết tuyến trùng trong đất, dẫn đến tái phát và sự lây lan nhanh chóng.
• Nếu không có sự can thiệp kịp thời, việc phục hồi vườn cây sẽ trở nên rất khó khăn và tốn kém.

5. Giải pháp phòng tuyến trùng hiệu quả từ đầu vụ

Phơi đất

• Phơi đất trước khi trồng là một biện pháp hữu hiệu để tiêu diệt tuyến trùng và các mầm bệnh khác trong đất. Việc phơi đất dưới ánh nắng trực tiếp trong vài tuần sẽ giúp giảm mật độ tuyến trùng và các vi sinh vật gây hại khác.
• Đặc biệt, việc phơi đất vào mùa khô sẽ giúp đất trở nên khô ráo, tạo điều kiện không thuận lợi cho sự phát triển của tuyến trùng.

 Xử lý đất bằng chế phẩm sinh học

• Chế phẩm sinh học như Paecilomyces lilacinus, Trichoderma, hay các loại vi sinh vật đối kháng có thể giúp giảm số lượng tuyến trùng trong đất. Những sản phẩm này sẽ kết hợp với các vi sinh vật có lợi trong đất, hạn chế sự phát triển của tuyến trùng mà không gây hại cho cây trồng.
• Các chế phẩm này cần được phun lên đất và trộn đều vào lớp đất trên cùng trước khi trồng sầu riêng.

Bón phân hữu cơ trước khi trồng: Phân hữu cơ giúp cải thiện cấu trúc đất, cung cấp chất dinh dưỡng cho cây trồng và tăng cường sức đề kháng của cây đối với tuyến trùng. Việc bón phân hữu cơ trước khi trồng giúp tạo môi trường đất màu mỡ và giàu vi sinh vật có lợi, từ đó làm giảm sự phát triển của tuyến trùng.

Chọn giống khỏe mạnh

• Việc chọn giống sầu riêng khỏe mạnh và không nhiễm tuyến trùng từ đầu vụ rất quan trọng. Hãy đảm bảo giống cây giống được cung cấp từ các nguồn uy tín và được kiểm tra chất lượng để tránh mang mầm bệnh vào vườn.
• Nên chọn những giống sầu riêng có khả năng chống chịu bệnh và thích hợp với điều kiện địa phương.

Chọn giống có khả năng kháng bệnh: Một số giống sầu riêng có khả năng chống lại tuyến trùng và các mầm bệnh khác. Mặc dù không có giống hoàn toàn miễn dịch với tuyến trùng, nhưng việc chọn giống có khả năng chống chịu tốt sẽ giúp cây có sức đề kháng mạnh mẽ hơn khi gặp phải sự tấn công của tuyến trùng.

Tránh ngập úng

• Tuyến trùng phát triển mạnh trong môi trường ẩm ướt, đặc biệt là khi đất bị ngập úng. Hệ thống tưới tiêu phải được kiểm soát chặt chẽ để tránh tình trạng nước không thoát kịp, gây ngập úng trong vườn.
• Hãy sử dụng các hệ thống tưới nhỏ giọt hoặc tưới phun mưa để đảm bảo nước được phân bố đều và không tạo ra môi trường lý tưởng cho tuyến trùng phát triển.

Tưới đúng thời điểm và đủ lượng

• Việc tưới tiêu đúng thời điểm giúp duy trì độ ẩm lý tưởng cho cây mà không gây ra ngập úng. Điều này giúp giảm sự phát triển của tuyến trùng và các mầm bệnh khác trong đất.
• Nên tưới vào sáng sớm hoặc chiều mát để giảm thiểu việc nước tồn đọng lâu trong đất, đặc biệt là trong mùa mưa

5.1. Cải tạo đất trước khi trồng – bón vôi + ủ phân hữu cơ

Bón vôi cải tạo đất

• Điều chỉnh độ pH đất: Đất sầu riêng thường có pH hơi axit, đặc biệt là trong các vùng có độ pH thấp (dưới 5). Bón vôi giúp tăng độ pH, làm cho đất trở nên kiềm nhẹ, điều này có lợi cho sự phát triển của cây sầu riêng, vì loại cây này ưa thích môi trường đất có pH từ 5.5 đến 6.5.

• Giảm độc tố trong đất: Khi độ pH của đất quá thấp, các kim loại nặng và các độc tố như nhôm sẽ trở nên dễ hòa tan và gây hại cho rễ cây. Việc bón vôi giúp làm giảm sự hòa tan của các độc tố này, bảo vệ cây trồng khỏi sự tổn thương.

• Cải thiện hoạt động của vi sinh vật có lợi: Việc điều chỉnh độ pH cũng giúp tăng cường hoạt động của các vi sinh vật có lợi trong đất, giúp phân giải các chất hữu cơ và tạo ra môi trường dinh dưỡng ổn định cho cây.

Ủ phân hữu cơ

• Cải thiện cấu trúc đất: Phân hữu cơ giúp cải thiện cấu trúc đất, làm đất trở nên tơi xốp và dễ thoát nước, từ đó giúp rễ cây phát triển mạnh mẽ và dễ dàng hấp thụ dưỡng chất.
• Cung cấp dinh dưỡng cho cây: Phân hữu cơ cung cấp một lượng dinh dưỡng bền vững cho cây, giúp cây phát triển khỏe mạnh trong suốt mùa vụ. Các thành phần như nitơ (N), phốt pho (P), kali (K) và các vi lượng có trong phân hữu cơ là nguồn dinh dưỡng thiết yếu cho cây.
• Tăng cường vi sinh vật có lợi: Phân hữu cơ là nguồn thức ăn cho các vi sinh vật có lợi trong đất, giúp tăng cường sự phân giải các chất hữu cơ và bảo vệ đất khỏi các mầm bệnh. Các vi sinh vật này cũng giúp tăng khả năng chống lại tuyến trùng và các bệnh hại khác.

Kết hợp bón vôi và ủ phân hữu cơ

Thực hiện đồng thời

• Bón vôi và ủ phân hữu cơ là hai bước có thể thực hiện đồng thời nhưng cần lưu ý rằng bón vôi cần thực hiện trước khi bón phân hữu cơ từ 2-3 tuần để vôi có thời gian cải thiện pH đất. Sau khi bón vôi và để đất nghỉ một thời gian, tiến hành bón phân hữu cơ để cung cấp dinh dưỡng cho cây.
• Kết hợp bón vôi với phân hữu cơ giúp tạo ra một môi trường đất lý tưởng cho sự phát triển của cây sầu riêng, đặc biệt là giúp cây phát triển rễ mạnh mẽ ngay từ đầu vụ.

5.2. Chọn giống sạch bệnh – xử lý hom trước trồng

Chọn giống sạch bệnh

Chọn giống từ nguồn uy tín

• Nguồn giống sạch bệnh là yếu tố tiên quyết trong việc trồng cây sầu riêng thành công. Chọn giống từ các cơ sở uy tín, các trung tâm giống cây trồng hoặc các nông trại được chứng nhận về chất lượng giống.
• Đảm bảo giống cây được kiểm tra chất lượng, không có dấu hiệu nhiễm bệnh và đạt tiêu chuẩn về khả năng kháng bệnh.

 Kiểm tra giống trước khi trồng

• Kiểm tra kỹ lưỡng về các dấu hiệu của bệnh như lá vàng, thối rễ, hoặc vết thương trên hom giống trước khi mang về trồng. Nếu phát hiện dấu hiệu nhiễm bệnh, cần loại bỏ và thay thế bằng giống sạch.
• Kiểm tra nguồn gốc giống: Các giống sầu riêng được sản xuất trong điều kiện kiểm soát dịch bệnh, có thể đảm bảo cây con không mang theo mầm bệnh vào vườn.

Chọn giống có khả năng kháng bệnh

• Nếu có thể, nên chọn các giống sầu riêng có khả năng chống chịu tốt với các loại bệnh thông thường như tuyến trùng, bệnh thối rễ, hoặc bệnh do nấm gây ra.
• Một số giống sầu riêng có khả năng chống chịu được điều kiện khắc nghiệt và ít bị nhiễm bệnh hơn các giống khác.

Xử lý hom giống trước khi trồng

• Việc xử lý hom giống trước khi trồng giúp diệt trừ mầm bệnh, vi khuẩn, nấm hoặc tuyến trùng có thể tồn tại trong hom giống. Các mầm bệnh này có thể dễ dàng tấn công cây sầu riêng trong giai đoạn phát triển ban đầu, gây hại cho bộ rễ và làm suy yếu cây.
• Xử lý hom giống còn giúp tăng cường sức đề kháng cho cây, giúp cây phát triển mạnh mẽ ngay từ đầu và giảm thiểu rủi ro nhiễm bệnh sau này.

5.3. Tăng cường phân hữu cơ vi sinh – giữ cân bằng hệ vi sinh vật

Tăng cường vi sinh vật có lợi

• Phân hữu cơ vi sinh cung cấp một lượng lớn vi sinh vật có lợi như Trichoderma, Bacillus, Pseudomonas, và các loại vi khuẩn cố định đạm. Những vi sinh vật này giúp cải thiện chất lượng đất, làm tăng khả năng phân giải các chất hữu cơ, giúp cây hấp thụ dinh dưỡng dễ dàng hơn.
• Vi sinh vật có lợi cũng giúp đẩy lùi các vi sinh vật gây bệnh, tạo ra một môi trường đất cân bằng và ổn định, hạn chế sự phát triển của nấm, vi khuẩn gây thối rễ hoặc tuyến trùng.

 Cạnh tranh với vi sinh vật gây hại

• Các vi sinh vật có lợi trong phân hữu cơ vi sinh sẽ cạnh tranh với mầm bệnh trong đất để lấy dinh dưỡng, từ đó giúp làm giảm số lượng vi sinh vật gây hại như nấm bệnh, vi khuẩn và tuyến trùng. Việc này giúp tăng cường khả năng miễn dịch của cây, bảo vệ cây khỏi những tác nhân gây bệnh.
• Các vi sinh vật có lợi cũng giúp hình thành vỏ bảo vệ quanh rễ cây, ngăn chặn mầm bệnh xâm nhập vào cây qua bộ rễ.

Cải thiện cấu trúc đất

• Phân hữu cơ vi sinh giúp đất trở nên tơi xốp hơn, cải thiện khả năng thoát nước và giữ ẩm, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của rễ cây.
• Cấu trúc đất tốt giúp các vi sinh vật có lợi dễ dàng phát triển và duy trì sự cân bằng trong đất.

Tăng cường khả năng chống chịu sâu bệnh: Việc duy trì cân bằng hệ vi sinh vật trong đất sẽ giúp cây sầu riêng có khả năng chống lại các bệnh tật như bệnh thối rễ, bệnh do nấm, tuyến trùng, nhờ vào sự cạnh tranh giữa các vi sinh vật có lợi và mầm bệnh.

5.4. Luân canh hợp lý – hạn chế phát sinh mầm bệnh

Giảm thiểu sự phát triển của mầm bệnh trong đất

• Sâu bệnh và mầm bệnh thường phát triển mạnh mẽ trong đất khi cây trồng liên tục được trồng cùng một loại cây, tạo điều kiện cho các tác nhân gây bệnh sinh sôi và tấn công cây trồng. Việc luân canh cây trồng giúp ngắt quãng sự hiện diện của mầm bệnh, làm giảm khả năng phát sinh và lây lan của chúng.
• Cây trồng khác nhau có chu kỳ phát triển và nhu cầu dinh dưỡng khác nhau, giúp giảm khả năng tích tụ mầm bệnh trong đất.

Tăng cường sức khỏe đất

• Cây trồng thay thế trong luân canh có thể giúp cải thiện cấu trúc đất, như cây họ đậu (đậu, đỗ) có khả năng cố định đạm, giúp bổ sung lượng đạm cho đất. Điều này giúp đất không bị cạn kiệt chất dinh dưỡng và duy trì độ màu mỡ, làm nền tảng tốt cho cây sầu riêng khi quay lại trồng.
• Cải tạo đất nhờ vào các loại cây trồng khác nhau giúp đất không bị nghèo dinh dưỡng và khôi phục khả năng giữ ẩm, thoáng khí, giảm sự bào mòn và xói mòn đất.

 Hạn chế sự kháng thuốc của mầm bệnh: Khi một loại cây trồng hoặc loại thuốc trừ sâu được sử dụng liên tục, mầm bệnh có thể phát triển khả năng kháng thuốc. Việc luân canh giúp cắt đứt chu kỳ phát triển của mầm bệnh và tránh tạo ra môi trường thuận lợi cho mầm bệnh trở nên kháng thuốc

6. Cách xử lý khi sầu riêng đã bị tuyến trùng

Cải tạo đất và xử lý vi sinh vật trong đất

• Bón vôi: Vôi có thể giúp điều chỉnh pH của đất, làm cho môi trường đất ít thuận lợi hơn cho tuyến trùng phát triển. Bón vôi giúp kiềm chế sự sinh sản của tuyến trùng trong đất, đặc biệt là tuyến trùng gây hại cho rễ cây.
• Cách thực hiện: Bón vôi vào đất khoảng 1-2 tháng trước khi trồng hoặc trong giai đoạn phục hồi sau khi phát hiện tuyến trùng tấn công.
• Sử dụng chế phẩm vi sinh: Các loại chế phẩm vi sinh như Trichoderma, Bacillus có thể giúp kìm hãm tuyến trùng, tiêu diệt các mầm bệnh trong đất, đồng thời thúc đẩy sự phát triển của cây sầu riêng.
• Cách thực hiện: Trộn chế phẩm vi sinh vào đất hoặc bón quanh gốc cây theo hướng dẫn của nhà sản xuất.

Xử lý rễ cây bị tấn công

Khi bộ rễ bị tuyến trùng tấn công, cần thực hiện các biện pháp giúp cải thiện sự phát triển của rễ và loại bỏ tuyến trùng:

• Cắt bỏ rễ bị nhiễm bệnh: Nếu bộ rễ của cây bị nhiễm tuyến trùng nghiêm trọng, bạn có thể cắt bỏ các rễ bị hư hại và chỉ giữ lại phần rễ khỏe mạnh. Sau khi cắt, dùng thuốc diệt tuyến trùng để rửa sạch rễ và xử lý trước khi trồng lại.
• Thuốc diệt tuyến trùng: Có thể sử dụng các loại thuốc chuyên dụng như Nemacur hoặc Furadan để xử lý rễ cây. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng việc sử dụng thuốc này phải tuân thủ đúng quy trình và liều lượng để không ảnh hưởng đến cây và môi trường.
• Ngâm rễ cây trong dung dịch diệt tuyến trùng: Sử dụng dung dịch diệt tuyến trùng (có thể mua tại các cửa hàng nông dược) để ngâm rễ cây trước khi trồng lại. Phương pháp này giúp diệt tuyến trùng và các mầm bệnh còn sót lại trên rễ.

Cải tạo đất với phân hữu cơ và phân vi sinh

• Bón phân hữu cơ: Cung cấp phân hữu cơ giúp cải thiện độ tơi xốp của đất và cung cấp dưỡng chất cho cây, làm tăng sức đề kháng của cây đối với bệnh. Ngoài ra, phân hữu cơ giúp duy trì và phát triển hệ vi sinh vật có lợi, tạo môi trường bất lợi cho tuyến trùng.
• Phân hữu cơ như phân chuồng hoai mục, phân compost, hoặc phân vi sinh có thể giúp cải tạo đất và phục hồi đất bị tuyến trùng tấn công.
• Bón phân vi sinh: Sử dụng phân vi sinh để hỗ trợ sự phát triển của các vi sinh vật có lợi trong đất, giúp cải thiện chất lượng đất và tiêu diệt các vi sinh vật gây hại. Việc này sẽ giảm thiểu sự phát triển của tuyến trùng và giúp cây trồng hồi phục nhanh chóng.

Sử dụng thuốc diệt tuyến trùng

Khi cây đã bị tấn công nặng và các biện pháp tự nhiên không đủ hiệu quả, bạn có thể sử dụng thuốc diệt tuyến trùng hóa học. Một số loại thuốc phổ biến bao gồm:

• Furadan (carbofuran): Thuốc trừ tuyến trùng hiệu quả nhưng cần lưu ý khi sử dụng để tránh ảnh hưởng đến môi trường và cây trồng.
• Nemacur (fenamiphos): Đây là một loại thuốc trừ tuyến trùng phổ biến, có tác dụng diệt tuyến trùng trong đất. Tuy nhiên, khi sử dụng, cần theo dõi liều lượng và thời gian cách ly để tránh ảnh hưởng đến trái cây và chất lượng đất

6.1. Xới nhẹ quanh gốc – kiểm tra rễ, xử lý tỉa bỏ phần thối

Xới nhẹ quanh gốc cây

Xới nhẹ quanh gốc không chỉ giúp tạo không gian thông thoáng cho cây phát triển, mà còn có tác dụng rất quan trọng trong việc cải thiện chất lượng đất và giảm bớt sự phát triển của tuyến trùng. Lợi ích của việc này bao gồm:

• Giảm ẩm độ dư thừa: Việc xới đất nhẹ giúp thoát nước thừa và tạo điều kiện cho đất không bị quá ẩm, làm giảm môi trường thuận lợi cho tuyến trùng phát triển.
• Tăng cường oxy cho rễ cây: Cây sầu riêng sẽ dễ dàng hấp thụ oxy hơn khi đất được xới nhẹ, giúp cải thiện sự phát triển của rễ và ngăn chặn tình trạng thối rễ do tuyến trùng.
• Cải thiện khả năng thoát nước: Đất được xới nhẹ giúp ngăn ngừa ngập úng, một trong những yếu tố làm tuyến trùng phát triển mạnh mẽ.

Kiểm tra và xử lý rễ bị thối

Sau khi xới nhẹ quanh gốc, kiểm tra rễ cây là bước quan trọng để đánh giá mức độ tổn thương do tuyến trùng gây ra. Rễ bị thối hoặc có dấu hiệu phình to, xuất hiện nốt sần thường là dấu hiệu rõ ràng của tuyến trùng.

Các bước kiểm tra và xử lý rễ bị thối:

• Nhổ cây hoặc kiểm tra bộ rễ: Nếu có thể, nhổ cây hoặc đào xung quanh gốc để kiểm tra bộ rễ. Quan sát kỹ các rễ bị thối, phình to hoặc có dấu hiệu bất thường (màu sắc thay đổi, xuất hiện vết nứt, nốt sần).
• Cắt bỏ các rễ bị nhiễm bệnh: Cắt bỏ các phần rễ bị thối, hư hại hoặc có dấu hiệu bị tuyến trùng tấn công. Những phần rễ này thường có màu sắc nhợt nhạt hoặc có mùi hôi thối. Cắt bỏ các rễ này giúp ngừng sự lây lan của tuyến trùng và giúp cây hồi phục nhanh chóng.
• Dùng dao sắc hoặc kéo cắt để cắt rễ một cách chính xác, tránh làm tổn thương đến các rễ khỏe mạnh.

Xử lý rễ sau khi cắt: Sau khi cắt rễ, cần thực hiện các biện pháp xử lý để loại bỏ hoàn toàn tuyến trùng:

• Ngâm rễ trong dung dịch thuốc diệt tuyến trùng: Dung dịch thuốc diệt tuyến trùng (ví dụ như Furadan hoặc Nemacur) có thể được sử dụng để ngâm rễ trong khoảng 15–20 phút trước khi trồng lại. Việc này giúp tiêu diệt các tuyến trùng còn sót lại trên rễ.
• Xử lý bằng chế phẩm sinh học: Ngoài thuốc hóa học, bạn cũng có thể sử dụng các chế phẩm sinh học như Trichoderma để tiêu diệt tuyến trùng và vi khuẩn gây hại trong đất.
• Khử trùng đất (nếu cần thiết): Nếu tuyến trùng đã tấn công diện rộng, bạn có thể phải khử trùng đất để làm giảm mật độ tuyến trùng. Các biện pháp khử trùng như sử dụng thuốc diệt tuyến trùng hoặc chế phẩm vi sinh có thể giúp loại bỏ mầm bệnh trong đất.

6.2. Tưới chế phẩm sinh học có chứa Trichoderma, Bacillus

Trichoderma:

• Trichoderma là một loài nấm có khả năng đối kháng với nhiều loại vi sinh vật gây hại, bao gồm cả các loài tuyến trùng gây hại cho rễ cây.
• Trichoderma không chỉ tiêu diệt tuyến trùng mà còn giúp tăng cường sự phát triển của cây, cải thiện độ tơi xốp và cấu trúc đất, từ đó làm giảm nguy cơ bị tuyến trùng tấn công.
• Cơ chế hoạt động: Trichoderma phát triển mạnh trong đất, cạnh tranh với các vi khuẩn gây bệnh và tuyến trùng, đồng thời tiết ra các chất có khả năng tiêu diệt mầm bệnh.

Bacillus:

• Bacillus là một loại vi khuẩn sinh học có khả năng sản sinh ra các hợp chất chống lại các loài vi sinh vật gây hại, bao gồm cả các tuyến trùng và các nấm gây bệnh.
• Bacillus có tác dụng kìm hãm sự phát triển của tuyến trùng, đồng thời thúc đẩy sự phát triển của cây nhờ các hợp chất sinh học giúp cải thiện chất lượng đất và cung cấp dưỡng chất.
• Cơ chế hoạt động: Bacillus tạo ra các kháng sinh tự nhiên hoặc các chất độc đối với tuyến trùng và nấm, giúp bảo vệ cây trồng khỏi sự xâm nhập của các mầm bệnh này.

6.3. Kết hợp thuốc đặc trị tuyến trùng theo liều lượng hướng dẫn

Một số loại thuốc đặc trị tuyến trùng phổ biến:

• Furadan (Carbofuran): Là thuốc trừ tuyến trùng phổ biến, có tác dụng mạnh mẽ trong việc tiêu diệt tuyến trùng gây hại trong đất.
• Nemacur (Fenamiphos): Thuốc đặc trị tuyến trùng có tác dụng lâu dài, tiêu diệt tuyến trùng trên rễ cây.
• Vydate (Oxamyl): Thuốc thuộc nhóm carbamate, có tác dụng diệt tuyến trùng và các loài côn trùng gây hại.
• Chế phẩm sinh học như Trichoderma hoặc Bacillus, mặc dù không có tác dụng mạnh mẽ như thuốc hóa học nhưng lại thân thiện với môi trường và an toàn cho sức khỏe cây trồng.

 Đọc kỹ hướng dẫn sử dụng trên nhãn thuốc

Trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc nào, bạn cần đọc kỹ hướng dẫn sử dụng trên bao bì sản phẩm. Việc này giúp bạn hiểu rõ liều lượng, phương pháp pha chế và các lưu ý khi sử dụng.

• Liều lượng thuốc cần pha thường được tính theo diện tích vườn hoặc số lượng cây trồng. Liều lượng sử dụng phải tuân thủ đúng khuyến cáo của nhà sản xuất để tránh làm hại cây.
• Chế độ phun thuốc: Thường thuốc đặc trị tuyến trùng được phun vào đất quanh gốc cây hoặc tưới trực tiếp lên đất. Hãy tham khảo kỹ hướng dẫn về cách pha chế và cách thức áp dụng thuốc.

6.4 Bổ sung dinh dưỡng để phục hồi bộ rễ và sức cây

• Phục hồi bộ rễ: Cung cấp các dưỡng chất cần thiết để bộ rễ cây phát triển lại, cải thiện khả năng hút nước và dinh dưỡng từ đất.
• Tăng cường sức đề kháng: Bổ sung các yếu tố dinh dưỡng giúp cây tăng cường sức đề kháng, phục hồi sau khi bị tuyến trùng tấn công.
• Cải thiện khả năng quang hợp: Cung cấp các vi chất dinh dưỡng hỗ trợ quá trình quang hợp của cây, giúp cây chuyển hóa năng lượng tốt hơn.

Các loại dinh dưỡng cần bổ sung cho cây sầu riêng bị tuyến trùng tấn công

 Phân hữu cơ

• Phân hữu cơ như phân chuồng hoai mục, phân compost, hoặc phân bón vi sinh  là nguồn cung cấp dinh dưỡng lâu dài cho cây, giúp cải thiện cấu trúc đất và tăng cường vi sinh vật có lợi trong đất.

Lợi ích:

• Cải thiện độ tơi xốp và khả năng giữ nước của đất.
• Tăng cường hoạt động của hệ vi sinh vật trong đất, giúp tái tạo bộ rễ và hỗ trợ cây chống lại các mầm bệnh.
• Cung cấp một lượng đạm, lân, kali ổn định cho cây.

Phân bón hữu cơ vi sinh

• Phân hữu cơ vi sinh có chứa các chủng vi khuẩn có lợi như Bacillus, Trichoderma, hoặc Azotobacter, giúp cải thiện sức khỏe rễ và tăng cường khả năng chống lại tuyến trùng.

Lợi ích:

• Cung cấp dưỡng chất trực tiếp cho cây, đồng thời cải thiện khả năng hấp thụ dinh dưỡng.
• Tăng cường khả năng sinh trưởng và phát triển của cây trong môi trường đất bị ảnh hưởng bởi tuyến trùng.

Phân bón NPK (Đạm – Lân – Kali)

• Đạm (N): Giúp cây phục hồi nhanh chóng, thúc đẩy sự phát triển của thân lá và củng cố sức khỏe tổng thể của cây.
• Lân (P): Quan trọng trong quá trình hình thành rễ mới, giúp cây phát triển bộ rễ khỏe mạnh sau khi bị tổn thương.
• Kali (K): Tăng cường sức đề kháng của cây, giúp cây chống lại các yếu tố stress, bao gồm tuyến trùng và các bệnh khác.

Hiểu rõ về tuyến trùng hại rễ sầu riêng sẽ giúp nhà vườn chủ động bảo vệ vườn cây và nâng cao hiệu quả canh tác. Đừng quên theo dõi SFARM Blog để cập nhật thêm nhiều kiến thức về trồng và chăm sóc cây hiệu quả tại nhà nhé!

Xem thêm: 

• Kỹ thuật trồng khoai tây tại nhà cho củ to, đẹp, chất lượng
• Quy trình chăm sóc, phục hồi sầu riêng sau thu hoạch hiệu quả
• 10 lưu ý khi trồng sầu riêng mà bà con nông dân cần biết
• Kỹ thuật trồng sầu riêng và chăm sóc sau khi trồng chuẩn, hiệu quả
• Kỹ thuật chăm sóc cây sầu riêng con mới trồng phát triển nhanh

SFARM – Đặng Gia Trang vinh hạnh là nhà cung cấp tin cậy các sản phẩm vật tư nông nghiệp theo hướng hữu cơ, sinh học của hơn 1500 đại lý, cửa hàng trên toàn quốc. Mời quý Khách hàng liên hệ thông tin sau để đội ngũ SFARM có thể nhanh chóng hỗ trợ:

– Website: https://sfarm.vn/

– Hotline: 0902652099

– Zalo: CSKH SFARM – 0902652099