Bệnh trên cây tiêu là một trong những nguyên nhân chính khiến năng suất và tuổi thọ vườn tiêu suy giảm nghiêm trọng tại Việt Nam. Với đặc điểm sinh trưởng đặc biệt và hệ rễ nông, cây tiêu dễ bị nấm, vi khuẩn và tuyến trùng tấn công nếu đất trồng không đảm bảo độ tơi xốp, thoát nước tốt và giàu hữu cơ. Trong bài viết này, SFARM sẽ cùng bạn nhận diện các loại bệnh thường gặp, nguyên nhân gây bệnh và cách phòng trị toàn diện – từ sinh học, hữu cơ cho đến kỹ thuật canh tác – giúp vườn tiêu luôn xanh khỏe, phát triển ổn định trong cả mùa mưa lẫn mùa khô.
1. Tổng quan về bệnh trên cây tiêu
1.1. Đặc điểm dễ nhiễm bệnh của cây tiêu
Cây hồ tiêu có đặc điểm sinh học và môi trường sống đặc biệt nhạy cảm, tạo điều kiện thuận lợi cho nhiều bệnh trên cây tiêu phát sinh. Hệ rễ nông, ăn ngang, chủ yếu tập trung ở tầng đất mặt khiến cây dễ bị ảnh hưởng khi đất bị úng, chua hoặc nhiễm nấm bệnh.
Khi trồng tiêu với mật độ dày, dùng trụ sống và phủ gốc không hợp lý, độ ẩm quanh gốc cao khiến cây dễ mất sức và tạo điều kiện cho tuyến trùng, vi khuẩn tấn công. Một số vết thương nhỏ ở gốc do xới đất hoặc chăm sóc cũng là điểm xâm nhập phổ biến của mầm bệnh.
1.2. Các nhóm bệnh thường gặp (nấm, vi khuẩn, virus…)
Theo các nghiên cứu quốc tế, đã có hơn 100 loài nấm được ghi nhận có khả năng gây bệnh trên cây hồ tiêu. Chúng thường được phát hiện tại các vị trí như rễ, thân, lá và trong đất trồng. Một số loài phổ biến gồm: Phytophthora, Puccinia, Fusarium, Alternaria, Colletotrichum, Rhizoctonia, Verticillium, Cylindrocarpon, Cladosporium, Aureobasidium, Cephalosporium, Lasiodiplodia… Trong đó, một số loài còn có thể gây bệnh ở nhiều bộ phận cây cùng lúc, làm gia tăng tốc độ lây lan và ảnh hưởng đến sức sinh trưởng.
Trong số các bệnh do nấm gây ra, có ba nhóm bệnh nghiêm trọng nhất, thường gặp trên cây tiêu tại các vùng trồng trọng điểm:
| Bệnh | Tác nhân gây hại | Bộ phận bị ảnh hưởng | Mức độ phổ biến | Mức độ gây hại |
| Chết nhanh | Phytophthora sp. | Gốc, rễ, lá, gié tiêu, quả | +++ | +++ |
| Chết chậm | Fusarium sp., tuyến trùng | Rễ | +++ | +++ |
| Thán thư | Colletotrichum sp. | Lá, thân, gié tiêu, quả | +++ | ++ |
Nguồn: Nguyễn Tăng Tôn (2005)
Bên cạnh các bệnh chính nêu trên, hồ tiêu còn có thể mắc nhiều loại bệnh khác do nấm như: bệnh khô cành – khô trái, nấm hồng, nấm chỉ, thối rễ do mốc trắng, héo rũ do nấm hạch, bệnh bồ hóng… Tuy không phổ biến bằng, nhưng các bệnh này nếu không được kiểm soát kịp thời cũng ảnh hưởng tiêu cực đến sinh trưởng và năng suất.
1.3. Tác hại nếu không xử lý kịp thời
Nếu để kéo dài, bệnh trên cây tiêu có thể âm thầm phá hủy rễ và thân, khiến cây còi cọc, gié tiêu khô, năng suất giảm sút. Việc chăm sóc trở nên tốn kém trong khi sản lượng không đảm bảo, ảnh hưởng lớn đến hiệu quả kinh tế của người trồng.
Nguồn bệnh tồn lưu trong đất sau khi cây chết khiến việc cải tạo trở nên khó khăn. Nếu không có biện pháp xử lý triệt để, mầm bệnh tiếp tục phát tán sang cây khỏe, đe dọa toàn bộ vườn tiêu và cả các vụ sau.
2. Bệnh chết nhanh trên cây hồ tiêu
2.1. Triệu chứng
Bệnh chết nhanh là một trong những loại bệnh trên cây tiêu, khiến cây tiêu đang xanh tốt bỗng héo rũ đột ngột. Lá vẫn còn xanh nhưng không kịp rụng, sau vài ngày thì chuyển vàng, héo khô, thậm chí vẫn bám trên dây khi cây đã chết. Khi quan sát phần gốc và rễ sẽ thấy có hiện tượng thối nhũn, chuyển màu nâu đen và bốc mùi hôi khó chịu.
Phần thân dưới sát gốc xuất hiện các vết thâm đen, mạch dẫn trong thân bị tắc nghẽn. Trái tiêu trên gié nhăn nheo, tóp lại và không thể phát triển tiếp. Bệnh thường làm cây tiêu chết hàng loạt chỉ trong vài ngày đến vài tuần nếu không xử lý kịp thời.
2.2. Nguyên nhân
Bệnh chết nhanh do nấm Phytophthora capsici gây ra. Loại nấm này có thể tấn công toàn bộ cây, từ rễ, cổ rễ, thân, lá cho đến hoa và quả. Trong đó, vùng cổ rễ và rễ là vị trí dễ bị xâm nhập và gây thiệt hại nghiêm trọng nhất.
Bệnh phát sinh mạnh vào mùa mưa, đặc biệt là trong điều kiện đất úng, độ ẩm cao, hoặc những vườn trồng tiêu trên đất nghèo dinh dưỡng, thiếu canxi, magie, kali nhưng thừa đạm. Bệnh cũng thường xuất hiện vào những năm hạn kéo dài, làm suy yếu cây trồng.
2.3. Biện pháp phòng trị
Biện pháp phòng bệnh
- Chọn giống sạch bệnh, có khả năng kháng nấm Phytophthora.
- Trồng trên đất cao ráo, có rãnh thoát nước tốt để hạn chế úng rễ.
- Bón phân hữu cơ hoai mục SFARM định kỳ giúp cải tạo đất, tăng sức đề kháng cho cây.
- Sử dụng chế phẩm Trichoderma SFARM (dạng bột hoặc lỏng) để xử lý đất trước khi trồng và định kỳ trong mùa mưa nhằm ức chế mầm nấm trong đất.
- Tỉa bớt dây lươn, làm thông thoáng gốc, cắt bỏ phần thân sát mặt đất để dễ xử lý gốc bằng thuốc.
- Quét gốc vào đầu mùa mưa bằng hỗn hợp vôi + Trichoderma SFARM, tạo hàng rào sinh học ngăn nấm xâm nhập từ đất.
Biện pháp trị bệnh
- Khi cây có dấu hiệu héo đột ngột, lá còn xanh, cần ngưng tưới và kiểm tra rễ ngay.
- Nhổ bỏ cây bị nặng, thu gom toàn bộ rễ, thân và lá đem tiêu hủy xa khu vực trồng, tránh lây lan.
- Xử lý hố bằng 1 kg vôi + Trichoderma SFARM, phơi đất 7–10 ngày rồi mới tái trồng.
- Tưới gốc cây bị bệnh bằng Trichoderma SFARM lỏng, lặp lại mỗi 10–15 ngày trong mùa mưa để kiểm soát nấm bệnh lan rộng.
3. Bệnh thán thư trên cây tiêu
3.1. Triệu chứng
Bệnh thán thư là một trong những bệnh trên cây tiêu phổ biến, gây hại nhiều vào mùa mưa. Trên lá, ban đầu xuất hiện các đốm nhỏ màu vàng, sau chuyển nâu, rồi đen, có viền quầng rõ rệt. Lá bị cháy khô từ đầu hoặc mép, dễ nhầm với triệu chứng thiếu kali.
Trên gié bông và gié quả, nấm làm khô đen toàn bộ, ảnh hưởng lớn đến tỉ lệ đậu trái. Trên thân và cành, bệnh gây hiện tượng tháo đốt, khô cành, làm giảm sức sống của dây tiêu, lâu dài dẫn đến suy cây, giảm năng suất.
3.2. Nguyên nhân
Bệnh do nấm Colletotrichum sp. gây ra, phát triển mạnh trong điều kiện ẩm độ cao, mưa nhiều kéo dài, đặc biệt ở những vườn chăm sóc kém, bón phân không cân đối. Những vùng đất nghèo hữu cơ, thiếu kali là môi trường lý tưởng để nấm lan nhanh trên cây tiêu.
3.3. Biện pháp phòng trị
Để kiểm soát bệnh trên cây tiêu do thán thư, cần áp dụng đồng bộ các giải pháp:
- Cắt bỏ lá, cành bị bệnh, thu gom mang đi tiêu hủy, không để tồn dư trong vườn.
- Tỉa cành tạo độ thông thoáng, giảm ẩm độ quanh gốc, đặc biệt vào đầu mùa mưa.
- Bón phân hữu cơ hoai mục, kết hợp bổ sung phân vi lượng giàu kali để cây khỏe và kháng bệnh tốt.
- Phun phòng bằng thuốc sinh học chứa đồng hữu cơ hoặc nano bạc đồng định kỳ trong mùa mưa để ức chế nấm bệnh.
- Kết hợp sử dụng chế phẩm Trichoderma SFARM để xử lý đất, giảm áp lực nấm lưu tồn từ mùa trước.
4. Bệnh nấm hồng trên cây tiêu
4.1. Triệu chứng
Bệnh nấm hồng là một dạng bệnh trên cây tiêu phổ biến vào mùa mưa, phát triển mạnh trong điều kiện vườn rậm rạp, ẩm cao. Dấu hiệu nhận biết đầu tiên là các mảng phấn màu hồng xuất hiện trên thân và cành. Theo thời gian, lớp nấm này nhạt màu rồi chuyển sang trắng xám.
Khi bệnh tiến triển, vỏ thân bị khô, nứt ra, các mạch dẫn nhựa bị phá hủy khiến dây tiêu bị khô từng đoạn và chết dần. Cành bệnh không còn sức sống, lá vàng úa và rụng hàng loạt, làm giảm năng suất rõ rệt.
4.2. Nguyên nhân
Tác nhân gây bệnh là nấm Corticium salmonicolor, thường lây lan nhanh trong điều kiện vườn ít được cắt tỉa, cây trồng quá dày, độ ẩm cao và thiếu ánh sáng. Bệnh trên cây tiêu này cũng thường gặp ở những vườn bón thừa đạm nhưng thiếu kali và lân, làm cây yếu, mất sức đề kháng tự nhiên.
4.3. Biện pháp phòng trị
- Tỉa cành, vệ sinh vườn thường xuyên, nhất là trước và giữa mùa mưa, giúp vườn thông thoáng, giảm độ ẩm và hạn chế môi trường lan bệnh.
- Cắt bỏ toàn bộ cành, thân đã bị bệnh, mang ra khỏi vườn tiêu hủy để tránh lây lan sang cây khỏe.
- Quét hỗn hợp vôi + đồng sunfat (boocdo tự pha) vào phần thân bị bệnh để khử nấm, có thể lặp lại sau mỗi 30 ngày trong mùa mưa.
- Sử dụng chế phẩm sinh học chứa đồng hữu cơ hoặc nano bạc đồng, phun đều lên thân cành vào thời điểm ẩm ướt, đặc biệt khi thấy bệnh xuất hiện.
- Bón phân cân đối, kết hợp phân hữu cơ hoai mục SFARM với phân NPK và vi lượng để tăng sức chống chịu của cây trước nấm bệnh.
5. Bệnh rụng đốt trên cây tiêu
5.1. Triệu chứng
Bệnh rụng đốt là một bệnh trên cây tiêu thường gặp vào thời kỳ cây ra đọt non. Dây tiêu có biểu hiện rụng từng đốt non, thân bị ngắt khúc, phát triển chậm, lá vàng sớm. Nhiều trường hợp, dây tiêu mất khả năng leo, giảm khả năng sinh trưởng và ra gié hoa.
5.2. Nguyên nhân
Nguyên nhân chủ yếu do cây bị thiếu hụt kali, canxi và bo, khiến cấu trúc mô dẫn yếu, dễ gãy rụng. Ngoài ra, bệnh còn xuất hiện khi tiêu bị nhiễm nấm từ rễ hoặc cổ rễ, làm gián đoạn quá trình vận chuyển dinh dưỡng lên thân, gây suy cây và rụng đốt hàng loạt.
5.3. Biện pháp phòng trị
- Bổ sung phân Canxi – Bo – Kali, giúp tăng cường độ dẻo dai và ổn định mô dẫn trên dây tiêu.
- Duy trì bón phân hữu cơ hoai mục SFARM định kỳ, cải thiện hệ đệm dinh dưỡng trong đất, giúp cây hấp thu tốt các chất trung – vi lượng.
- Tưới kết hợp chế phẩm vi sinh SFARM Trichoderma, hỗ trợ phục hồi hệ rễ, tăng sức đề kháng với nấm bệnh từ đất.
- Tránh làm tổn thương rễ khi chăm sóc, hạn chế xới đất sâu hoặc để đất khô hạn kéo dài rồi tưới dồn dập.
6. Bệnh tảo đỏ trên cây tiêu
6.1. Triệu chứng
Bệnh tảo đỏ là một bệnh trên cây tiêu thường xuất hiện ở mùa mưa, đặc biệt trong điều kiện vườn rậm rạp, ít ánh sáng. Trên thân và cành tiêu, xuất hiện các vết bệnh màu cam đỏ, nổi nhẹ như nhung mịn, thường tập trung ở mặt trên lá, thân hoặc cành quả.
Khi bệnh nặng, vỏ thân bị bong tróc, dây tiêu giảm sức sống, sinh trưởng chậm, lá vàng và rụng sớm. Nếu không xử lý sớm, cây có thể suy yếu kéo dài và dễ nhiễm thêm các bệnh khác.
6.2. Nguyên nhân
Nguyên nhân chủ yếu là do tảo đỏ phát triển mạnh trong điều kiện độ ẩm cao, thiếu ánh sáng và gốc cây không được vệ sinh thường xuyên. Vườn tiêu quá rậm rạp, không tỉa cành định kỳ cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
6.3. Biện pháp phòng trị
- Cạo sạch vùng thân bị tảo, sau đó quét vôi 1–2% kết hợp với đồng sunfat (Boocdo tự pha) vào đầu và giữa mùa mưa để sát khuẩn và ức chế tảo phát triển lại.
- Tỉa cành, dọn sạch dây lươn, đảm bảo vườn thông thoáng, giúp ánh sáng chiếu tới gốc nhiều hơn, làm giảm ẩm độ quanh thân.
- Phun thuốc sinh học có thành phần nano đồng định kỳ vào mùa mưa để phòng tảo quay lại.
- Bón phân hữu cơ hoai mục SFARM, tăng sức đề kháng cho cây, giúp phục hồi thân – rễ sau nhiễm bệnh, hạn chế cây suy kiệt lâu dài.
7. Bệnh cháy lá trên cây hồ tiêu
7.1. Triệu chứng
Bệnh cháy lá là một dạng phổ biến của bệnh trên cây tiêu, gây ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình quang hợp. Lá thường bị cháy khô từ mép vào trong, cong lại, quăn mép, dễ gãy và rụng sớm. Ở giai đoạn nặng, toàn bộ tán lá thưa thớt, dây tiêu mất sức sống.
7.2. Nguyên nhân
Bệnh có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân kết hợp, gồm:
- Thiếu trung – vi lượng như canxi, magie, kẽm.
- Bón phân không cân đối, dư đạm hoặc sốc phân sau thời gian dài không chăm bón.
- Nấm gây hại trên lá, đặc biệt trong điều kiện ẩm độ cao hoặc lá bị ướt thường xuyên vào mùa mưa.
7.3. Biện pháp phòng trị
- Rà soát và điều chỉnh lại chế độ bón phân, tránh bón quá nhiều đạm khiến cây dễ sốc và làm lá bị cháy. Cần bổ sung thêm các dưỡng chất thiết yếu như bo, canxi, magie, kẽm để phục hồi cấu trúc lá.
- Tăng cường vi sinh vật có lợi trong đất bằng cách tưới hoặc trộn Trichoderma SFARM quanh gốc, giúp cây kháng nấm từ rễ – nguyên nhân gián tiếp gây cháy lá.
- Cải thiện môi trường vườn tiêu, giữ độ ẩm ổn định, tỉa lá già hoặc tán quá dày để hạn chế ẩm đọng trên tán lá – điều kiện lý tưởng cho nấm phát triển và gây cháy.
8. Biện pháp tổng quát phòng bệnh trên cây tiêu
8.1. Tăng sức đề kháng bằng hữu cơ vi sinh
Để phòng ngừa hiệu quả các bệnh trên cây tiêu, cần tạo nền tảng sức khỏe vững chắc cho cây từ bên trong. Việc bổ sung phân trùn quế SFARM, mùn mía SFARM, kết hợp Trichoderma SFARM và EM Plus giúp cải thiện hệ rễ, tăng cường vi sinh vật có lợi trong đất, đồng thời hỗ trợ cây tiêu hấp thu dinh dưỡng tối ưu và phát triển bền vững.
8.2. Cải tạo đất, thoát nước, luân canh
Đất trồng tiêu cần được xới thoáng, bổ sung hữu cơ định kỳ để tăng độ mùn và khả năng thoát nước. Vào mùa mưa, thiết kế rãnh thoát nước là điều bắt buộc. Sau mỗi chu kỳ trồng, nên luân canh với cây họ đậu hoặc rau ngắn ngày để cắt mầm bệnh và phục hồi đất.
8.3. Phun phòng định kỳ bằng chế phẩm sinh học
Duy trì lịch phun chế phẩm sinh học SFARM chứa nấm đối kháng hoặc đồng hữu cơ vào đầu và giữa mùa mưa sẽ giúp kiểm soát tốt các nấm bệnh hại lá và thân. Không nên chờ đến khi phát bệnh mới xử lý, vì phần lớn nấm gây hại đã xâm nhập âm thầm từ trước đó.
Việc nhận diện sớm và áp dụng các giải pháp tổng hợp là chìa khóa giúp kiểm soát hiệu quả bệnh trên cây tiêu. Bên cạnh các biện pháp trị bệnh cụ thể, nông dân cần chủ động tăng sức đề kháng cho cây bằng cách sử dụng phân hữu cơ vi sinh, cải tạo đất và phun phòng định kỳ. Đừng quên theo dõi SFARM Blog để cập nhật thêm nhiều kiến thức hữu ích trong hành trình chăm sóc vườn tiêu bền vững!
Xem thêm:
- Cây hồ tiêu bị vàng lá: Nguyên nhân và cách trị hiệu quả
- Chăm sóc cây tiêu vào mùa khô: Kỹ thuật tưới và bóng phân
- Cách nhận biết và phòng trị bệnh thán thư trên cây tiêu hiệu quả nhất
- Chăm sóc tiêu kinh doanh đơn giản, hiệu quả, năng suất
- Cách nhận biết sớm bệnh rụng đốt trên cây tiêu và kỹ thuật xử lý dứt điể
SFARM – Đặng Gia Trang vinh hạnh là nhà cung cấp tin cậy các sản phẩm vật tư nông nghiệp theo hướng hữu cơ, sinh học của hơn 1500 đại lý, cửa hàng trên toàn quốc. Mời quý Khách hàng liên hệ thông tin sau để đội ngũ SFARM có thể nhanh chóng hỗ trợ:
– Website: https://sfarm.vn/
– Hotline: 0902652099
– Zalo: CSKH SFARM – 0902652099
