Sâu bệnh hại hồ tiêu là nguyên nhân hàng đầu khiến vườn tiêu suy yếu. SFARM sẽ cùng bạn điểm mặt các sâu bệnh nguy hiểm và hướng dẫn cách phòng trừ hiệu quả kết hợp sử dụng Trichoderma hướng tới vườn tiêu khỏe mạnh, phát triển bền vững.
1. Thành phần sâu bệnh hại hồ tiêu
Hồ tiêu là cây trồng có giá trị kinh tế cao, tuy nhiên lại rất dễ bị ảnh hưởng bởi nhiều loại sâu bệnh hại. Các tác nhân gây hại có thể chia thành hai nhóm chính: gây hại trên các bộ phận khí sinh (lá, thân, cành, quả…) và gây hại phần rễ.
1.1. Các loại sâu bệnh hại các bộ phận khí sinh(lá, thân, cành, quả,…)
Bệnh chết nhanh (Phytophthora spp.)
- Triệu chứng: Cây đột ngột héo rũ, lá vẫn còn xanh, sau đó chuyển vàng và rụng hàng loạt. Vết bệnh có thể lan từ gốc lên thân.
- Tác nhân: Nấm Phytophthora capsici.
- Điều kiện phát sinh: Độ ẩm cao, mưa nhiều, đất úng nước.
Bệnh chết chậm (Fusarium spp., Nematodes kết hợp)
- Triệu chứng: Lá vàng từ từ, rụng dần từ gốc lên ngọn, dây tiêu suy yếu rồi chết.
- Tác nhân: Nấm Fusarium, tuyến trùng, vi khuẩn.
- Điều kiện phát sinh: Đất xấu, thoát nước kém, tiêu trồng liên tục nhiều năm.
Bệnh thán thư (Colletotrichum spp.)
- Triệu chứng: Vết bệnh đen trên lá, cành, quả – đặc biệt trong mùa mưa.
- Tác nhân: Nấm Colletotrichum gloeosporioides.
- Điều kiện phát sinh: Mưa ẩm, mật độ trồng dày.
Bệnh đốm lá (Cercospora spp., Phoma spp.)
- Triệu chứng: Đốm tròn màu nâu hoặc xám, có quầng sáng, lá bị rụng sớm.
- Tác nhân: Nấm Cercospora, Phoma.
- Điều kiện phát sinh: Ẩm độ cao, thiếu ánh sáng.
Sâu hại như rầy mềm, rệp sáp, bọ xít muỗi,…
- Rệp sáp (Planococcus spp.): Hút nhựa, gây suy yếu cây, phát sinh nấm bồ hóng.
- Bọ xít muỗi (Helopeltis spp.): Gây chấm đen trên lá non và chồi non, ảnh hưởng sinh trưởng.
1.2. Các loại sâu bệnh hại rễ:
Tuyến trùng hại rễ (Meloidogyne spp., Radopholus spp.)
- Triệu chứng: Cây còi cọc, lá vàng, dễ đổ ngã, rễ bị sưng, thối.
- Tác nhân: Tuyến trùng Meloidogyne incognita, Radopholus similis.
- Điều kiện phát sinh: Đất tơi xốp, có tàn dư rễ bệnh, luân canh không hợp lý.
Bệnh thối rễ (do nấm Phytophthora, Fusarium, Pythium…)
- Triệu chứng: Rễ bị thối nhũn, mùi hôi, cây héo vàng dần, dễ chết.
- Tác nhân: Nấm đất gây bệnh qua hệ thống rễ.
- Điều kiện phát sinh: Đất ẩm ướt, úng nước, tiêu trồng nơi thấp trũng.
Bọ hung, ấu trùng sâu đất
- Triệu chứng: Gặm rễ non, làm cây giảm sức sống, dễ chết yểu.
- Tác nhân: Ấu trùng của bọ hung (Phyllophaga spp.), sâu đất.
- Điều kiện phát sinh: Vườn không sạch cỏ dại, đất tơi xốp, thiếu quản lý dịch hại.
2. Bọ xít
Là một trong những côn trùng gây hại phổ biến và nguy hiểm trên cây hồ tiêu, đặc biệt trong giai đoạn cây đang phát triển mạnh hoặc ra lộc non.
2.1. Tác hại
Đối tượng gây hại chủ yếu: Bọ xít muỗi (Helopeltis antonii).
Biểu hiện gây hại:
- Bọ xít thường chích hút nhựa ở chồi non, lá non, cuống lá, cành non, hoa và trái non.
- Vết chích ban đầu là đốm nhỏ màu nâu sẫm hoặc đen, sau đó lan rộng.
- Tại vết chích, mô thực vật bị hoại tử, gây cháy lá, rụng hoa/trái, làm chồi non bị khô hoặc biến dạng.
- Nặng có thể khiến cây bị suy kiệt sinh trưởng, giảm năng suất và chất lượng tiêu.
Thời điểm gây hại mạnh: Thường xuất hiện và gây hại vào đầu và giữa mùa mưa, khi điều kiện ẩm ướt và cây ra lộc non nhiều.
2.2. Biện pháp phòng trừ
Biện pháp canh tác – sinh thái:
- Tỉa cành, tạo thông thoáng vườn: Giảm độ ẩm và mật độ che phủ – môi trường không thuận lợi cho bọ xít.
- Dọn sạch cỏ dại và tàn dư thực vật quanh gốc – nơi bọ xít trú ẩn.
- Bón phân hợp lý để cây phát triển cân đối, nâng cao sức đề kháng tự nhiên.
- Luân canh, xen canh hợp lý với cây không phải ký chủ của bọ xít (tránh trồng gần cây ca cao, điều, vừng… là ký chủ phụ).
Biện pháp sinh học:
- Bảo tồn thiên địch: Ong ký sinh, nhện bắt mồi, kiến… có thể hạn chế mật độ bọ xít.
- Dùng bẫy dính màu vàng hoặc bẫy pheromone để giám sát và giảm mật số bọ xít trưởng thành.
Biện pháp hóa học (chỉ dùng khi mật độ cao):
Phun thuốc trừ sâu có hoạt chất như: Imidacloprid, Abamectin, Chlorpyrifos, Lambda-Cyhalothrin…
Lưu ý:
- Phun vào lúc sáng sớm hoặc chiều mát, tránh thời điểm cây ra hoa rộ.
- Luân phiên hoạt chất để tránh kháng thuốc
- Phun đúng liều lượng, đúng cách để bảo vệ thiên địch và an toàn cho người tiêu dùng.
3. Rệp sáp
Tên khoa học phổ biến: Planococcus spp., Dysmicoccus spp.
Rệp sáp là một loại côn trùng chích hút nhựa, gây hại nghiêm trọng cho hồ tiêu, đặc biệt trong điều kiện khô hạn hoặc ở những vườn tiêu chăm sóc kém.
3.1. Tác hại
Vị trí gây hại:
- Rệp sáp thường xuất hiện ở nách lá, đốt thân, cuống quả, rễ non và cả trên chùm tiêu.
- Đôi khi sống ẩn dưới lớp vỏ hoặc giữa các kẽ nứt của thân/cành.
Cơ chế gây hại:
- Chích hút nhựa cây, làm cây suy yếu, chậm phát triển.
- Tiết dịch ngọt tạo điều kiện cho nấm bồ hóng (sooty mold) phát triển, làm đen lá, giảm khả năng quang hợp.
- Trên rễ, rệp sáp kết hợp với tuyến trùng làm rễ thối, cây héo và chết dần.
- Làm rụng hoa, quả non, giảm sản lượng.
Tác động gián tiếp:
- Là môi giới lan truyền nấm và vi khuẩn gây bệnh.
- Khó diệt do có lớp sáp bảo vệ, thường sống trong kẽ hở kín.
3.2. Biện pháp phòng ngừa
Biện pháp canh tác – sinh thái:
- Chăm sóc vườn tiêu khỏe mạnh: Bón phân cân đối, tưới nước hợp lý để cây sinh trưởng tốt.
- Tỉa cành, tạo thông thoáng, cắt bỏ cành bị rệp gây hại nặng.
- Dọn cỏ và tàn dư thực vật quanh gốc, tránh môi trường cư trú cho rệp và kiến bảo vệ rệp.
- Kiểm soát kiến (đặc biệt là kiến vàng và kiến đen), vì chúng có quan hệ cộng sinh với rệp sáp (bảo vệ rệp để lấy mật ngọt).
Biện pháp sinh học:
Thả thiên địch như:
- Bọ rùa (Cryptolaemus montrouzieri) – chuyên ăn rệp sáp.
- Ong ký sinh (Anagyrus sp., Leptomastix dactylopii) – ký sinh trứng và ấu trùng rệp.
- Dùng nấm đối kháng: Beauveria bassiana, Metarhizium anisopliae.
Biện pháp hóa học (khi mật độ cao):
Phun thuốc trừ rệp có hoạt chất như: Abamectin, Buprofezin, Chlorpyrifos, Imidacloprid, Deltamethrin…
Lưu ý khi sử dụng:
- Phun kỹ vào các kẽ lá, đốt thân – nơi rệp trú ngụ.
- Pha thêm chất bám dính và xuyên thấm để tăng hiệu quả.
- Luân phiên hoạt chất để tránh kháng thuốc.
- Kết hợp diệt kiến để cắt mối quan hệ cộng sinh.
4. Bọ xít muỗi
Tên khoa học: Helopeltis spp., phổ biến nhất là Helopeltis antonii.
Đây là loài côn trùng hút nhựa sống chuyên gây hại trên các bộ phận non của hồ tiêu, thường xuất hiện vào đầu và giữa mùa mưa, đặc biệt khi cây đang ra lộc, ra hoa.
4.1. Tác hại
Vị trí gây hại:
- Chồi non, lá non, cuống lá, hoa và quả non.
- Đôi khi gây hại cả trên dây thân non và cuống chùm tiêu.
Triệu chứng:
- Vết chích của bọ xít muỗi ban đầu là chấm nhỏ màu nâu sẫm hoặc đen, sau đó lan rộng và hoại tử.
- Lá non và chồi bị khô, xoăn hoặc biến dạng.
- Rụng hoa, rụng quả non, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất.
- Cây suy yếu, sinh trưởng kém, đặc biệt khi bị gây hại nặng hoặc tái diễn nhiều lần.
Đặc điểm hoạt động:
- Bọ xít muỗi thường hoạt động vào sáng sớm hoặc chiều mát.
- Ẩn nấp ở mặt dưới lá hoặc nơi rậm rạp, ít ánh sáng.
4.2. Biện pháp phòng ngừa
Biện pháp canh tác – sinh thái:
- Tạo vườn thông thoáng: Tỉa bớt cành lá rậm, không để cây che bóng quá dày.
- Chăm sóc cây khỏe mạnh: Bón phân hữu cơ + NPK hợp lý, giúp tăng sức chống chịu.
- Dọn sạch cỏ dại và tàn dư thực vật, tránh nơi bọ xít ẩn nấp.
- Trồng xen hợp lý: Tránh xen tiêu với cây ký chủ phụ như điều, ca cao, vừng…
Biện pháp sinh học:
- Bảo vệ thiên địch tự nhiên: Nhện, kiến, bọ rùa ăn bọ xít non.
- Có thể dùng bẫy pheromone hoặc bẫy dính màu vàng/cam để giám sát và giảm số lượng bọ trưởng thành.
Biện pháp hóa học (khi mật số cao):
Dùng thuốc trừ sâu chọn lọc như: Abamectin, Lambda-cyhalothrin, Imidacloprid, Chlorpyrifos, Alpha-cypermethrin…
Lưu ý sử dụng:
- Phun vào thời điểm bọ xít hoạt động mạnh (sáng sớm hoặc chiều mát).
- Phun kỹ vào các tán lá non, nơi thường có bọ ẩn nấp.
- Luân phiên thuốc để tránh kháng thuốc và bảo vệ thiên địch.
5. Rệp muội
Tên khoa học: Aphis spp., còn gọi là rầy mềm, rệp mềm, thuộc nhóm côn trùng chích hút nhựa.
Chúng là đối tượng gây hại phổ biến trong mùa khô và đầu mùa mưa, đặc biệt ở những vườn tiêu có lộc non phát triển mạnh.
5.1. Tác hại
Đối tượng gây hại: Rệp muội non và trưởng thành đều chích hút nhựa.
Vị trí gây hại: Tập trung ở mặt dưới lá non, đọt non, chồi non, cuống lá, đôi khi cả hoa non.
Triệu chứng và tác động:
- Lá non bị cong, xoăn lại, biến dạng.
- Chồi non bị khô héo, ảnh hưởng đến sinh trưởng và phân cành.
- Rệp tiết dịch ngọt làm phát triển nấm bồ hóng (đen lá), cản trở quang hợp.
- Rệp muội còn là môi giới truyền virus (dù trên hồ tiêu chưa phổ biến, nhưng là nguy cơ tiềm ẩn).
- Khi mật độ cao, cây bị suy kiệt nhanh chóng, ảnh hưởng năng suất.
5.2. Biện pháp phòng ngừa
Biện pháp canh tác – sinh thái:
- Tỉa cành, tạo thông thoáng vườn, giúp ánh sáng lọt đều vào tán lá, hạn chế môi trường ẩm thấp thích hợp cho rệp.
- Không bón thừa đạm, vì sẽ làm cây ra lộc non quá mức, dễ thu hút rệp.
- Bón cân đối NPK, tăng cường phân hữu cơ hoai mục để cây khỏe mạnh.
Biện pháp sinh học:
- Bảo vệ và khuyến khích thiên địch: Bọ rùa, ong ký sinh, bọ ngựa, nhện bắt mồi là những kẻ thù tự nhiên rất hiệu quả.
- Có thể sử dụng nấm xanh Beauveria bassiana, nấm trắng Isaria fumosorosea để phòng trừ sinh học.
Biện pháp hóa học (chỉ dùng khi mật độ cao): Dùng thuốc có hoạt chất như: Imidacloprid, Abamectin, Thiamethoxam, Acetamiprid…
Lưu ý:
- Phun kỹ mặt dưới lá – nơi rệp trú ngụ.
- Kết hợp chất bám dính – xuyên thấm để thuốc hiệu quả hơn.
- Không phun tràn lan để tránh tiêu diệt thiên địch.
6. Sâu đục thân
Tên phổ biến: Sâu đục thân tiêu, sâu đục thân ngọn.
Tên khoa học thường gặp: Zeuzera coffeae (bướm đục thân), Sahyadrassus malabaricus, v.v.
Sâu đục thân là loại ấu trùng của bướm hoặc ngài đêm, thường gây hại nghiêm trọng ở những cây hồ tiêu trưởng thành.
6.1. Tác hại
Vị trí gây hại:
- Sâu thường đục vào thân chính, cành cấp 1, đôi khi là gốc dây tiêu hoặc trụ tiêu sống.
- Chúng đục lỗ rồi ăn bên trong mô gỗ, để lại phân sâu màu nâu đỏ hoặc mùn gỗ ở miệng lỗ.
Triệu chứng nhận biết:
- Cây bị héo đọt, vàng lá, ngừng phát triển hoặc chết khô phần ngọn.
- Trên thân hoặc cành có lỗ nhỏ, có mùn gỗ hoặc phân sâu đùn ra ngoài.
- Khi gặm phá nặng, sâu làm gãy cành, thân bị mục ruỗng, cây chết dần.
Thời điểm gây hại: Sâu thường xuất hiện nhiều vào mùa khô và đầu mùa mưa, thời điểm cây ra lộc non.
6.2. Biện pháp phòng ngừa
Biện pháp canh tác – cơ học:
- Tỉa cành, tạo vườn thông thoáng, giảm nơi trú ngụ và đẻ trứng của bướm.
- Thường xuyên kiểm tra vườn, nhất là vào mùa khô – khi sâu phát triển mạnh.
- Phát hiện sớm lỗ đục: Dùng que thép hoặc dây kẽm luồn vào để diệt sâu non trong thân.
- Cắt bỏ và tiêu hủy cành bị hại nặng để tránh sâu lây lan.
Biện pháp sinh học:
Khuyến khích thiên địch như:
- Ong ký sinh Trichogramma spp.: ký sinh trứng sâu.
- Bọ rùa, kiến vàng, nhện ăn thịt sâu non.
Có thể sử dụng nấm ký sinh sâu như Beauveria bassiana, nhưng hiệu quả không cao trong thân kín.
Biện pháp hóa học (chỉ áp dụng khi phát hiện ổ dịch):
Dùng thuốc trừ sâu có hoạt chất: Chlorpyrifos, Fipronil, Abamectin, Emamectin benzoate…
Cách áp dụng:
- Tiêm thuốc vào lỗ đục bằng ống chích hoặc bơm xilanh, sau đó dùng đất sét bịt lại để giữ thuốc.
- Có thể bôi thuốc dạng gel hoặc sơn thuốc trừ sâu lên thân để phòng sâu non mới đục.
Trên đây là những thông tin quan trọng về các sâu bệnh hại hồ tiêu và cách phòng trừ mà bà con nên áp dụng ngay từ đầu vụ. Kiểm soát sâu bệnh tốt không chỉ giúp cây tiêu sinh trưởng khỏe mạnh mà còn nâng cao chất lượng và sản lượng vườn tiêu. Đừng quên theo dõi SFARM Blog để cập nhật thêm nhiều kiến thức hữu ích về canh tác nông nghiệp an toàn và bền vững.
Xem thêm:
- Kỹ thuật chăm sóc cây hồ tiêu giúp tăng năng suất và chất lượng hạt
- Bệnh đốm lá trên cây tiêu Nguyên nhân, dấu hiệu và cách phòng
- Kỹ thuật trồng tiêu trên cây trụ sống
- Chăm sóc cây tiêu vào mùa khô Kỹ thuật tưới và bón phân
- Cách nhận biết và phòng trị bệnh thán thư trên cây tiêu hiệu quả nhất
SFARM – Đặng Gia Trang vinh hạnh là nhà cung cấp tin cậy các sản phẩm vật tư nông nghiệp theo hướng hữu cơ, sinh học của hơn 1500 đại lý, cửa hàng trên toàn quốc. Mời quý Khách hàng liên hệ thông tin sau để đội ngũ SFARM có thể nhanh chóng hỗ trợ:
– Website: https://sfarm.vn/
– Hotline: 0902652099
– Zalo: CSKH SFARM – 0902652099
