Bệnh nấm hồng trên cây tiêu: Nhận biết sớm – Xử lý đúng cách – Ngừa tái phát

Bệnh nấm hồng trên cây tiêu một trong những bệnh hại phổ biến và nguy hiểm. Vì vậy, SFARM sẽ cùng bạn nhận diện sớm các dấu hiệu và áp dụng đúng phương pháp xử lý cùng với việc kết hợp sử dụng Trichoderma để phòng ngừa hiệu quả

1. Bệnh nấm hồng trên cây tiêu là gì?

Bệnh nấm hồng là một bệnh do nấm Corticium salmonicolor (tên khoa học cũ, hiện nay gọi là Erythricium salmonicolor) gây ra. Bệnh chủ yếu tấn công phần thân và cành của cây tiêu – đặc biệt là phần thân sát mặt đất, khiến vỏ cây bị thối, bong tróc và cuối cùng làm chết phần thân bị bệnh.

1.1. Nấm hồng là gì? – Đặc điểm sinh học, tên khoa học

Đặc điểm sinh học:

• Là loại nấm kí sinh bắt buộc, tấn công chủ yếu vào phần thân và cành của cây thân gỗ hoặc cây trồng lâu năm như tiêu, cà phê, cao su, sầu riêng, v.v.
• Sợi nấm phát triển trên vỏ cây thành từng lớp mỏng màu hồng cam, dễ bong ra.
• Nấm phát tán chủ yếu qua bọt nước mưa, gió, hoặc công cụ canh tác.

Tên khoa học hiện tại: Erythricium salmonicolor

Họ nấm: Corticiaceae

1.2. Vì sao bệnh nấm hồng lại thường gặp ở vườn tiêu Việt Nam?

• Khí hậu nhiệt đới ẩm: Việt Nam có độ ẩm cao, mưa nhiều, tạo điều kiện lý tưởng cho nấm phát triển. Đặc biệt ở Tây Nguyên, Đông Nam Bộ, nơi trồng nhiều tiêu.
• Vườn tiêu rậm rạp, thiếu thông thoáng: Tán lá dày, thiếu gió và ánh nắng làm tăng độ ẩm cục bộ – điều kiện lý tưởng cho nấm phát triển.

Thói quen canh tác chưa hợp lý:

• Cắt tỉa không thường xuyên.
• Không sát trùng dụng cụ cắt tỉa, dễ làm lây lan mầm bệnh.
• Không xử lý kịp thời những cây bị bệnh.
•  Tiêu là cây thân mềm, vỏ mỏng: Dễ bị tổn thương, là môi trường thuận lợi cho nấm xâm nhập.

2. Khi nào cây tiêu dễ bị nhiễm nấm hồng nhất?

Thời điểm phát bệnh cao điểm:

• Mùa mưa (tháng 5 đến tháng 10, tùy vùng) là giai đoạn bệnh nấm hồng bùng phát mạnh nhất.
• Đặc biệt là cuối mùa mưa, đầu mùa khô, khi độ ẩm cao, mưa dầm, ánh nắng yếu tạo môi trường lý tưởng cho nấm sinh sôi.

2.1. Điều kiện khí hậu, độ ẩm, thời điểm phát bệnh cao điểm

• Cây tiêu dễ bị nhiễm nấm hồng trong điều kiện khí hậu nhiệt đới ẩm, đặc biệt là ở những vùng có mưa nhiều, độ ẩm không khí cao và nhiệt độ dao động từ 24–30°C. Đây chính là điều kiện lý tưởng để nấm Erythricium salmonicolor phát triển mạnh mẽ.
• Nấm hồng rất ưa môi trường ẩm ướt, thiếu ánh sáng và không thông thoáng. Khi tán lá tiêu rậm rạp, không được tỉa bớt cành, thì độ ẩm quanh thân cây sẽ tăng cao, tạo cơ hội cho sợi nấm phát triển và lan rộng.

Thời điểm phát bệnh cao điểm trong năm

• Bệnh thường phát sinh và lây lan mạnh vào mùa mưa, đặc biệt là vào cuối mùa mưa đầu mùa khô, khi thời tiết có nhiều ngày âm u, mưa dầm kéo dài, độ ẩm cao mà lại ít ánh nắng.
• Khoảng tháng 6 đến tháng 10 là giai đoạn bệnh thường bùng phát mạnh nhất ở hầu hết các vùng trồng tiêu của Việt Nam như Tây Nguyên, Đông Nam Bộ và miền Trung. Khi những đợt mưa liên tục xuất hiện, nước mưa mang theo bào tử nấm văng từ cây bệnh sang cây khỏe, làm bệnh lan rộng nhanh chóng.

2.2. Những sai lầm trong chăm sóc khiến bệnh dễ bùng phát

• Không cắt tỉa tán cây, để vườn rậm rạp: Nhiều nhà vườn ngại tỉa cành hoặc không biết kỹ thuật cắt tỉa hợp lý, khiến tán tiêu quá dày, che kín ánh nắng. Điều này làm độ ẩm xung quanh thân cây luôn cao, không khí không lưu thông, tạo môi trường hoàn hảo cho nấm hồng phát triển.
• Trồng tiêu quá dày, không đảm bảo khoảng cách: Khi cây tiêu được trồng quá sát nhau, các trụ tiêu dễ chạm thân, dính cành. Nếu một cây bị bệnh, nấm có thể lây lan nhanh chóng sang cây kế bên qua tiếp xúc hoặc nước mưa văng.
• Tưới nước sai cách: Việc tưới tiêu bằng vòi trực tiếp vào gốc hoặc để nước văng lên thân là một trong những con đường chính làm nấm lây lan. Nước mang theo bào tử nấm từ thân cây bệnh văng lên thân cây khỏe, đặc biệt vào mùa mưa hoặc khi tưới quá mạnh tay.
• Không vệ sinh dụng cụ canh tác: Dụng cụ như kéo cắt tỉa, dao… nếu dùng cho cây bệnh rồi chuyển sang cây khỏe mà không khử trùng, sẽ vô tình mang theo mầm bệnh. Đây là một nguyên nhân lây lan âm thầm nhưng cực kỳ nguy hiểm.
• Bỏ qua kiểm tra thân tiêu định kỳ: Nhiều người trồng chỉ chú ý đến lá và quả mà bỏ quên việc kiểm tra phần thân sát gốc, nơi nấm hồng thường xuất hiện đầu tiên. Khi phát hiện thì bệnh đã lan lên cành và cây bắt đầu suy kiệt, khó cứu chữa.
• Không tiêu hủy hoặc xử lý cây bị bệnh kịp thời: Một sai lầm rất thường gặp là để mặc cây bệnh trong vườn, không cắt bỏ phần bị nhiễm hoặc không xử lý bằng thuốc. Cây bệnh trở thành ổ nấm, phát tán bào tử khắp vườn qua gió, mưa hoặc côn trùng.

3. Cách nhận biết sớm bệnh nấm hồng trên cây tiêu

3.1. Dấu hiệu trên thân, cành và các cấp độ tổn thương

 Dấu hiệu ban đầu trên thân và cành

• Bệnh thường xuất hiện ở phần thân gần sát mặt đất hoặc trên những cành nhánh.
• Nhìn thấy một lớp mốc màu hồng nhạt hoặc cam hồng bám trên vỏ thân, ban đầu rất mảnh như bụi phấn.
• Vỏ tại vùng bị bệnh có thể hơi tróc nhẹ, xốp và sần sùi.

Giai đoạn phát triển

• Lớp mốc hồng lan rộng, vỏ thân bắt đầu bị nứt nẻ, khô lại rồi bong ra.
• Cây chuyển sang khô từng cành, lá trên cành bệnh vàng dần và rụng sớm.
• Nếu bệnh lan quanh thân chính, cây có thể chết cả trụ do nghẽn dinh dưỡng.

Cấp độ tổn thương

• Mức độ nhẹ: Chỉ có một mảng nhỏ nấm hồng, vỏ cây chưa bong, cây chưa suy.
• Mức độ trung bình: Nấm lan trên diện rộng, cành bắt đầu khô, lá rụng.
• Mức độ nặng: Thân bị thối khô hoàn toàn, cây chết từng trụ hoặc cả hàng.

3.2. Phân biệt bệnh nấm hồng với các bệnh thân khác như thối thân, đốm lá

Khác với bệnh thối thân (do nấm Phytophthora):

• Thối thân làm vỏ cây mềm, nhũn, có mùi hôi, thường xuất hiện ở phần gốc vào mùa mưa.
• Không có mốc màu hồng – thay vào đó là vết nâu sậm, ướt, lan nhanh.
• Cây héo rất nhanh, lá rũ nhưng không rụng nhiều.

Khác với bệnh đốm lá (do nấm hoặc vi khuẩn):

• Đốm lá chỉ xuất hiện trên lá, không ảnh hưởng đến thân hay cành.
• Vết bệnh có dạng chấm tròn hoặc loang lổ, có thể có viền vàng, ở giữa khô và rụng lỗ.
• Lá bị rụng nhưng cành và thân vẫn còn khỏe.

4. Tác động của nấm hồng đến sinh trưởng và năng suất tiêu

4.1. Cản trở dòng vận chuyển dinh dưỡng

• Nấm hồng phát triển trên vỏ thân và xâm nhập vào mô dẫn của cây. Khi lan rộng, sợi nấm làm tắc nghẽn mạch gỗ, ngăn không cho nước và dinh dưỡng từ rễ lên được lá và cành.
• Hậu quả: cây bắt đầu héo từ từ, lá vàng, cành khô dần và cuối cùng chết cục bộ từng đoạn.

4.2. Làm cây tiêu suy yếu, thối gãy cành, giảm năng suất rõ rệt

• Vỏ thân bị nứt, bong tróc, làm cây mất lớp bảo vệ tự nhiên.
• Cành nhiễm bệnh trở nên giòn, dễ gãy, nhất là khi có mưa lớn hoặc gió mạnh.
• Lá rụng sớm, làm giảm quá trình quang hợp, cây không đủ năng lượng để nuôi quả.
• Hoa và trái tiêu dễ bị rụng non, dẫn đến sản lượng giảm rõ rệt, cả về số lượng và chất lượng hạt.

4.3. Nguy cơ chết dần hoặc lây lan toàn vườn

• Nếu không phát hiện và xử lý sớm, nấm có thể lan vòng quanh thân chính, làm cây chết đứng chỉ sau một mùa mưa.
• Mầm bệnh phát tán qua gió, mưa, côn trùng hoặc công cụ chăm sóc, khiến cả vườn tiêu có nguy cơ bị nhiễm.
• Trong điều kiện bất lợi, bệnh có thể tái nhiễm nhiều năm, khiến vườn tiêu ngày càng xuống cấp, già hóa sớm, năng suất giảm dần qua từng năm.

5. Hướng xử lý khi phát hiện nấm hồng

5.1. Cắt tỉa, tiêu hủy bộ phận nhiễm bệnh

• Dùng dao, kéo sắc đã khử trùng để cắt bỏ toàn bộ phần thân, cành bị nhiễm nấm (cắt sâu vào phần khỏe ít nhất 5–10 cm).
• Tuyệt đối không vứt cành bệnh xuống đất – phải đem đốt hoàn toàn để tránh phát tán bào tử.
• Sau khi cắt, bôi vôi hoặc thuốc gốc đồng (như Bordeaux, Copper hydroxide…) lên vết cắt để khử trùng.

5.2. Sử dụng thuốc đặc trị nấm hồng – lưu ý khi phun

Một số thuốc hóa học đặc trị nấm hồng thường dùng:

• Validamycin (Vali 5DD)
• Hexaconazole
• Propiconazole
• Carbendazim + Mancozeb
• Các loại thuốc gốc đồng (Copper Oxychloride, Copper Hydroxide…)

Lưu ý khi phun:

• Chỉ phun vào sáng sớm hoặc chiều mát, tránh phun lúc trời nắng hoặc sắp mưa.
• Phun kỹ vào thân, cành, đặc biệt vùng gần gốc – nơi bệnh thường khởi phát.
• Nếu trời mưa sau khi phun trong vòng 6 tiếng, nên phun lại để đảm bảo hiệu quả.
• Kết hợp phun với bổ sung phân bón lá, vi lượng giúp cây phục hồi nhanh hơn.

5.3. Phun phòng lan rộng – nhấn mạnh vùng lân cận ổ bệnh

• Khi đã có cây bị nhiễm, cần phun phòng cho toàn bộ khu vực xung quanh, đặc biệt là các cây kế cận ổ bệnh trong bán kính 2–3 mét.
• Có thể luân phiên các loại thuốc nấm để tránh kháng thuốc (ví dụ: một lần dùng Copper, lần sau dùng Hexaconazole).
• Phun định kỳ 15–20 ngày/lần trong mùa mưa, hoặc khi có thời tiết ẩm kéo dài.

6. Chủ động phòng ngừa nấm hồng quay lại

 Tạo độ thông thoáng cho thân tiêu

• Cắt tỉa cành định kỳ: Tỉa bớt các cành rậm, cành sát gốc, cành giao nhau để ánh nắng và gió xuyên xuống gốc. Nên thực hiện cuối mùa khô, đầu mùa mưa.
• Giữ khoảng cách hợp lý giữa các trụ tiêu, tránh trồng quá dày để không khí lưu thông tốt hơn.
• Không để cỏ dại mọc rậm dưới tán, vì cỏ giữ ẩm và che khuất phần thân sát gốc – nơi nấm hồng thường khởi phát.

Vệ sinh vườn và kiểm tra định kỳ

• Làm sạch tàn dư cây bệnh sau mỗi vụ chăm sóc hoặc thu hoạch.
• Khử trùng dụng cụ cắt tỉa sau mỗi lần sử dụng để tránh lây mầm bệnh.
• Kiểm tra thân tiêu 2–3 tuần/lần, nhất là vào mùa mưa, để phát hiện sớm lớp mốc hồng bất thường trên thân.

Phun phòng bằng chế phẩm sinh học và thuốc phòng nấm

• Đầu mùa mưa (tháng 4–5): Phun phòng bằng Trichoderma, Bacillus subtilis, hoặc chế phẩm vi sinh chứa nấm đối kháng giúp ức chế nấm hại phát triển.
• Trong mùa mưa: Luân phiên với thuốc gốc đồng như Copper Oxychloride, Copper Hydroxide, hoặc Nano đồng để bảo vệ vùng thân cây.
• Nhấn mạnh phun kỹ vào thân và vùng gốc, đặc biệt là các trụ từng bị nhiễm bệnh và khu vực lân cận.

Hạn chế độ ẩm dư thừa

• Cải tạo hệ thống thoát nước, tránh ứ đọng quanh gốc.
• Không để nước tưới hoặc nước mưa văng trực tiếp lên thân cây.
• Có thể phủ gốc bằng rơm khô hoặc lá khô để giữ ẩm nhẹ nhưng vẫn thoáng khí.

6.1. Quy trình chăm sóc vườn tiêu khỏe, ít sâu bệnh

Chọn giống và trụ tiêu tốt ngay từ đầu

• Giống tiêu khỏe mạnh, sạch bệnh, có nguồn gốc rõ ràng.
• Trụ sống (muồng đen, keo, lồng mức…) phải được trồng trước tiêu ít nhất 6 tháng, đảm bảo cứng cáp, đủ che nắng nhẹ nhưng không quá rậm.

 Làm đất và cải tạo đất định kỳ

• Trước khi trồng hoặc mỗi cuối mùa mưa, nên xới xáo quanh gốc tiêu, kết hợp bón phân hữu cơ, vôi dolomite và chế phẩm vi sinh (Trichoderma) để xử lý nấm trong đất.
• Độ pH đất lý tưởng cho tiêu: từ 5,5 – 6,5.

Cắt tỉa, tạo tán thông thoáng định kỳ

• Tỉa cành 1–2 lần/năm, nhất là đầu mùa mưa.
• Giữ khoảng cách hợp lý giữa các trụ để gió và ánh sáng xuyên được xuống gốc.
• Không để dây tiêu che kín thân trụ, vì độ ẩm cao là điều kiện cho nấm phát triển.

Tưới tiêu hợp lý, không để úng

• Không tưới vào buổi tối hoặc khi trời ẩm.
• Tránh tưới mạnh làm văng nước lên thân cây.
• Thiết kế mương thoát nước tốt để không đọng nước quanh gốc trong mùa mưa.

6.2. Tạo độ thông thoáng cho thân – cắt tán định kỳ

• Giảm độ ẩm xung quanh thân: Một trong những nguyên nhân chính khiến nấm và các vi sinh vật có hại phát triển là độ ẩm cao kéo dài quanh thân cây. Việc tạo độ thông thoáng giúp giảm ẩm, ngăn ngừa môi trường thuận lợi cho bệnh phát triển.
• Tăng cường quang hợp: Khi tán cây thoáng, ánh sáng mặt trời sẽ chiếu trực tiếp vào các bộ phận khác nhau của cây, đặc biệt là các cành và lá thấp, giúp tăng hiệu quả quang hợp, cây sẽ phát triển mạnh mẽ hơn.
• Giảm sâu bệnh: Cành rậm rạp tạo điều kiện cho sâu bệnh và nấm hại phát triển. Việc cắt tỉa giúp hạn chế chỗ ẩn nấp của sâu hại.
• Ngăn ngừa nấm và các bệnh hại: Như đã nói, việc tạo độ thông thoáng giúp giảm độ ẩm quanh thân cây, từ đó ngăn ngừa sự phát triển của các loại nấm gây bệnh như nấm hồng.
• Cây phát triển đều đặn và khỏe mạnh hơn: Với không gian thoáng đãng, cây có thể phát triển đồng đều, quả tiêu sẽ mọc nhiều hơn và chất lượng tốt hơn.
• Tăng khả năng chống chịu sâu bệnh: Cây tiêu khỏe mạnh sẽ có khả năng chống chịu tốt hơn với các loại sâu bệnh, từ đó giảm thiểu phải sử dụng thuốc bảo vệ thực vật.

6.3. Phun vi sinh, phòng nấm định kỳ vào đầu mùa mưa

• Mùa mưa tạo điều kiện lý tưởng cho nấm và vi khuẩn: Với độ ẩm cao, mưa nhiều, môi trường dễ dàng phát sinh các bệnh do nấm gây ra, đặc biệt là nấm hồng. Việc phun vi sinh và thuốc phòng nấm vào thời điểm này sẽ ngăn ngừa sự phát triển của nấm, giúp cây tiêu tránh được các bệnh hại nấm trong suốt mùa mưa.
• Phát huy tác dụng phòng bệnh từ sớm: Nếu phun từ đầu mùa mưa, các chế phẩm vi sinh và thuốc nấm sẽ tạo một lớp bảo vệ quanh thân cây, hạn chế sự xâm nhập của mầm bệnh vào cây, đồng thời giúp tăng sức đề kháng cho cây tiêu.

Vi sinh phòng nấm:

• Trichoderma: Là chế phẩm sinh học giúp ngăn ngừa nấm gây hại bằng cách đối kháng trực tiếp với nấm bệnh. Phun Trichoderma giúp tạo ra một lớp bảo vệ tự nhiên quanh rễ và thân cây, đồng thời cải tạo đất.
• Bacillus subtilis: Là vi khuẩn có khả năng đối kháng với các loại nấm gây bệnh, đặc biệt là nấm gây thối thân và nấm hồng.
• Các chế phẩm vi sinh khác: Ngoài Trichoderma và Bacillus subtilis, bạn có thể sử dụng các chế phẩm vi sinh như nấm đối kháng khác để duy trì môi trường đất khỏe mạnh.

Thuốc phòng nấm:

• Nano đồng hoặc Copper Oxychloride: Đây là các thuốc gốc đồng có khả năng phòng ngừa các bệnh do nấm và vi khuẩn gây ra, đồng thời có tác dụng kháng khuẩn rất tốt.
• Propiconazole hoặc Mancozeb: Đây là các thuốc chống nấm phổ rộng, giúp bảo vệ cây khỏi nấm hồng và các bệnh nấm thân khác.

7. Câu hỏi thường gặp về bệnh nấm hồng trên cây tiêu

7.1. Bệnh nấm hồng có trị dứt điểm được không?

Trị dứt điểm bệnh nấm hồng trên cây tiêu là một thách thức lớn, vì nấm hồng có khả năng tái phát cao nếu không được kiểm soát chặt chẽ. Tuy nhiên, bệnh nấm hồng có thể được kiểm soát hiệu quả nếu áp dụng các biện pháp phòng ngừa và xử lý kịp thời.

7.2. Có nên dùng thuốc sinh học hay hóa học?

Cả thuốc sinh học và thuốc hóa học đều có thể sử dụng để kiểm soát bệnh nấm hồng, nhưng mỗi loại thuốc sẽ có ưu và nhược điểm riêng. Việc lựa chọn sử dụng thuốc sinh học hay hóa học phụ thuộc vào mức độ bệnh, các yếu tố môi trường và mục tiêu canh tác của người trồng.

Bệnh nấm hồng trên cây tiêu nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời sẽ gây ảnh hưởng lớn đến sức khỏe và năng suất của vườn tiêu. Hiểu rõ dấu hiệu nhận biết và áp dụng đúng các biện pháp phòng trị sẽ giúp người trồng chủ động bảo vệ cây trồng, hạn chế thiệt hại. Đừng quên theo dõi  SFARM Blog để cập nhật thêm nhiều kiến thức chăm sóc cây trồng hữu ích nhé!

Xem thêm: 

• Khoảng cách và kỹ thuật trồng cây mắc ca cho năng suất cao
• Cách chăm sóc cà phê mới trồng cứng cáp và xanh tốt
• Bầu đất trồng cây Công dụng, cách làm và hướng dẫn sử dụng chi tiết
• Kỹ thuật trồng tiêu xen cà phê tăng thu kép bền vững cho nông hộ
• Kỹ thuật trồng và chăm sóc cây lan tiêu nở rực rỡ quanh năm

SFARM – Đặng Gia Trang vinh hạnh là nhà cung cấp tin cậy các sản phẩm vật tư nông nghiệp theo hướng hữu cơ, sinh học của hơn 1500 đại lý, cửa hàng trên toàn quốc. Mời quý Khách hàng liên hệ thông tin sau để đội ngũ SFARM có thể nhanh chóng hỗ trợ:

– Website: https://sfarm.vn/

– Hotline: 0902652099

– Zalo: CSKH SFARM – 0902652099