Trồng xen cây gì trong vườn cà phê không chỉ là câu hỏi quen thuộc của bà con Tây Nguyên mà còn là hướng canh tác bền vững được khuyến khích hiện nay. Với kinh nghiệm đồng hành cùng nông dân suốt hơn 10 năm, SFARM giới thiệu những mô hình phân trùn quế SFARM PB01 và phân bò ủ vi sinh SFARM phù hợp giúp cây xen canh phát triển đồng đều, đất khỏe và vườn cà phê đạt năng suất cao hơn. Bài viết dưới đây sẽ hướng dẫn cụ thể cách lựa chọn cây trồng xen hiệu quả nhất cho từng loại vườn cà phê.
1. Vì sao nên trồng xen cây trong vườn cà phê
Trồng xen canh đang trở thành xu hướng phổ biến tại các vùng trồng cà phê Tây Nguyên và Đông Nam Bộ. Phương pháp này giúp tối ưu diện tích đất, đa dạng sinh học và tạo nguồn thu từ nhiều loại nông sản khác nhau.
1.1. Giới thiệu mô hình trồng xen
Trồng xen canh là kỹ thuật kết hợp hai hoặc nhiều loại cây trồng trên cùng một diện tích, cùng thời gian sinh trưởng. Với cà phê, mô hình này thường kết hợp giữa cây lâu năm (ăn quả, công nghiệp) và cây ngắn ngày (bắp, đậu) để vừa tận dụng ánh sáng, vừa cải thiện đất. Nhiều địa phương như Đắk Lắk, Lâm Đồng, Kon Tum đã có hàng chục nghìn hecta áp dụng thành công.
1.2. Lợi ích của trồng xen cây trong vườn cà phê
Việc trồng xen cây gì trong vườn cà phê mang lại hàng loạt lợi ích thiết thực:
- Cải thiện đất và giữ ẩm: Tán cây xen che bóng, giảm bốc hơi nước và hạn chế cỏ dại.
- Tăng năng suất và thu nhập: Cây xen tạo thêm nguồn thu, giúp người trồng có lợi nhuận quanh năm.
- Cân bằng hệ sinh thái: Mô hình đa canh giảm sâu bệnh, tăng độ đa dạng sinh học và bảo vệ đất lâu dài.
Theo thống kê của Bộ Nông nghiệp, mô hình này có thể giúp nông dân tăng thu nhập từ 50 đến 500 triệu đồng/ha/năm tùy loại cây trồng.
2. Cách chọn cây trồng xen phù hợp với vườn cà phê
Chọn đúng loại cây phù hợp là yếu tố quan trọng giúp mô hình đạt hiệu quả. Việc xác định trồng xen cây gì trong vườn cà phê cần dựa trên điều kiện tự nhiên, cấu trúc vườn và khả năng chăm sóc của từng hộ.
2.1. Cân đối ánh sáng và tán cây
Cây trồng xen cần có tán lá, chiều cao và hướng phát triển không che khuất ánh sáng của cà phê. Tốt nhất nên chọn các loại cây có tán cao hoặc cây leo giàn như bơ, sầu riêng, mắc ca, chanh dây… giúp tạo bóng mát vừa phải, giữ ẩm mà vẫn đảm bảo ánh sáng cần thiết cho quá trình quang hợp của cà phê.
2.2. Phù hợp với đất và khí hậu
Cà phê phát triển tốt ở vùng đất bazan, tơi xốp, pH từ 5,5–6,5 và có lượng mưa 1.200–2.000 mm/năm. Cây trồng xen cũng cần thích nghi với điều kiện này. Những loại cây ăn quả như bơ, sầu riêng hay cây công nghiệp như hồ tiêu, điều đều có khả năng sinh trưởng trong cùng điều kiện đất đai và khí hậu với cà phê.
2.3. Có lợi cho kinh tế và đất vườn
Ngoài yếu tố sinh thái, cần ưu tiên các loại cây có giá trị kinh tế cao, thời gian thu hoạch khác nhau để tạo nguồn thu ổn định quanh năm. Các cây họ đậu hoặc bắp ngắn ngày còn giúp cải tạo đất, bổ sung dinh dưỡng, tăng độ phì và giảm chi phí phân bón lâu dài.
3. Gợi ý các loại cây trồng xen hiệu quả
Tùy đặc điểm vườn và nhu cầu sản xuất, bà con có thể chọn cây ăn quả, cây công nghiệp hoặc cây ngắn ngày để trồng xen. Mỗi nhóm cây đều mang lại lợi ích riêng, hỗ trợ cho cây cà phê phát triển ổn định và bền vững.
3.1. Cây ăn quả
Các loại cây ăn quả như sầu riêng, bơ, mắc ca, chanh dây là lựa chọn phổ biến nhất hiện nay.
- Sầu riêng: Tán rộng, che nắng và giữ ẩm cho đất, rất phù hợp với vùng khô hạn.
- Bơ: Giúp cân bằng nhiệt độ, chống xói mòn và tăng độ tơi xốp.
- Mắc ca: Tán dày, giảm tác động thời tiết, bảo vệ cà phê khỏi nắng gắt và sương giá.
- Chanh dây: Cây leo giàn, không cạnh tranh đất, tận dụng không gian giữa các hàng cà phê.
Khi trồng xen cây ăn quả, cần bố trí khoảng cách hợp lý (8–10m) và cắt tỉa tán định kỳ để không che phủ quá mức.
3.2. Cây công nghiệp
Các cây công nghiệp dài ngày như hồ tiêu và điều mang lại hiệu quả cộng sinh cao.
- Hồ tiêu: Cà phê hút nước mạnh giúp tiêu giảm úng mùa mưa; ngược lại tán tiêu giữ ẩm đất trong mùa khô.
- Điều: Tán rộng giúp chắn gió, tạo môi trường mát và giảm thất thoát nước. Sau 3–4 năm, mô hình này có thể mang lại nguồn thu kép từ hạt điều và cà phê.
3.3. Cây ngắn ngày
Các loại cây ngắn ngày như bắp, đậu nành, đậu xanh phù hợp giai đoạn cà phê còn nhỏ.
- Bắp: Che nắng, hạn chế cỏ dại và giúp đất giữ ẩm; thân bắp sau thu hoạch có thể dùng làm tủ gốc hoặc ép xanh làm phân hữu cơ.
- Cây họ đậu: Cố định đạm tự nhiên trong đất, cải thiện độ phì và giảm chi phí phân bón.
Nhóm cây này giúp tận dụng đất trống, mang lại thu nhập nhanh trong khi chờ cây cà phê cho trái.
4. Bố trí và thời điểm trồng xen hợp lý
Bố trí và thời vụ trồng ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả mô hình. Việc xác định khoảng cách, hàng trồng và thời điểm gieo trồng cần dựa trên sinh trưởng của từng loại cây.
4.1. Bố trí hàng trồng
Hàng cây xen nên bố trí xen kẽ giữa các hàng cà phê, đảm bảo hướng ánh sáng đồng đều. Với cây leo giàn như chanh dây, có thể trồng dọc rìa hoặc giữa các hàng, giúp tiết kiệm diện tích và dễ chăm sóc.
4.2. Khoảng cách giữa các loại cây
Cây ăn quả và công nghiệp nên trồng cách nhau 8–12m để không che khuất ánh sáng.
Cà phê trong mô hình xen nên trồng thưa hơn, trung bình 3,0–3,5m/cây.
Với cây ngắn ngày, khoảng cách nên 30–40cm hàng ngang, dễ canh tác và thu hoạch.
4.3. Thời vụ trồng xen
Thời điểm tốt nhất để trồng xen cây gì trong vườn cà phê là đầu mùa mưa (tháng 5–6). Cây con tận dụng độ ẩm cao để bén rễ nhanh, sinh trưởng ổn định.
Cà phê nên trồng vào đầu hoặc cuối mùa mưa, tùy từng vùng khí hậu để tránh úng hoặc khô hạn kéo dài.
5. Cách chăm sóc và bón phân cho vườn trồng xen
Việc chăm sóc đúng cách giúp cả cây cà phê và cây trồng xen phát triển khỏe mạnh, không cạnh tranh dinh dưỡng. Ngoài các bước cơ bản, cần chú trọng bón phân hữu cơ và duy trì độ ẩm cho đất.
5.1. Bón phân và cải tạo đất
Nên sử dụng phân hữu cơ sinh học như phân trùn quế, phân bò ủ hoai, chế phẩm vi sinh Trichoderma để tăng độ tơi xốp và bổ sung vi sinh vật có lợi. Bón phân cân đối theo giai đoạn phát triển của từng loại cây, tránh bón thừa gây rửa trôi hoặc ngộ độc rễ.
5.2. Giữ ẩm và quản lý cỏ dại
Tủ gốc bằng rơm, thân bắp hoặc lá khô giúp giữ ẩm, giảm nhiệt độ đất và hạn chế cỏ dại.
Làm cỏ định kỳ quanh gốc, tránh cỏ cạnh tranh dinh dưỡng, đặc biệt trong mùa khô kéo dài.
5.3. Tỉa cành và quản lý tán cây
Cắt tỉa cành khô, cành sâu bệnh và tạo tán hợp lý giúp vườn thông thoáng, giảm ẩm độ, hạn chế nấm bệnh.
Cây trồng xen cần được tỉa tán định kỳ để không che phủ ánh sáng cà phê.
6. Hiệu quả kinh tế và môi trường của mô hình trồng xen
Trồng xen không chỉ giúp đa dạng nguồn thu mà còn cải thiện môi trường sinh thái, hướng đến nền nông nghiệp xanh – bền vững.
6.1. Hiệu quả kinh tế
Theo thống kê ở các tỉnh Tây Nguyên, mô hình trồng xen cây gì trong vườn cà phê giúp tăng thu nhập từ 50–500 triệu đồng/ha/năm tùy loại cây xen.
Bà con có thể thu thêm lợi nhuận từ bơ, sầu riêng, mắc ca hoặc cây ngắn ngày trong thời gian chờ cà phê thu hoạch.
Nguồn thu ổn định giúp người trồng chủ động đầu tư phân bón, nước tưới và tái canh bền vững hơn.
6.2. Hiệu quả môi trường
Mô hình trồng xen giúp tăng che phủ đất, hạn chế xói mòn và thoái hóa.
Cây xen tạo bóng mát, điều hòa tiểu khí hậu và giảm phát thải CO₂.
Đặc biệt, việc sử dụng phân hữu cơ sinh học còn giúp bảo vệ hệ vi sinh vật đất, duy trì độ phì và cân bằng sinh thái cho toàn vườn.
7. Các câu hỏi thường gặp trồng xen cây gì trong vườn cà phê
7.1. Trồng xen cà phê với cây gì hiệu quả nhất?
Các loại cây hiệu quả nhất khi trồng xen cây gì trong vườn cà phê gồm sầu riêng, bơ, mắc ca, hồ tiêu và bắp.
Những loại cây này vừa mang lại lợi ích kinh tế cao, vừa hỗ trợ che bóng, giữ ẩm và cải thiện đất.
7.2. Trồng cây cà phê bao lâu thì thu hoạch?
Tùy giống và điều kiện canh tác, cà phê thường bắt đầu cho thu hoạch sau 3 năm trồng.
Trong giai đoạn chờ, có thể trồng xen cây ngắn ngày hoặc cây ăn quả để tăng thu nhập và duy trì độ ẩm cho đất.
Trồng xen cây gì trong vườn cà phê không chỉ là giải pháp cải thiện đất mà còn mang lại giá trị kinh tế bền vững lâu dài. Lựa chọn cây xen phù hợp, kết hợp cùng phân bón hữu cơ SFARM sẽ giúp vườn cà phê khỏe mạnh, năng suất ổn định và ít sâu bệnh hơn. Khám phá thêm nhiều thông tin về nông nghiệp tại SFARM Blog để áp dụng hiệu quả. Đừng quên chọn sản phẩm SFARM chính hãng để cải thiện đất và giúp cây phát triển bền vững.
Xem thêm:
- Kỹ thuật trồng tiêu xen cà phê tăng thu kép bền vững cho nông hộ
- Kỹ thuật trồng xen canh cà phê và hồ tiêu: Chi tiết và hiệu quả
- Kỹ thuật trồng sầu riêng xen cà phê hiệu quả, tối đa năng suất
- Cách chăm sóc cà phê mới trồng cứng cáp và xanh tốt
- 5 cách trồng cà phê kiểu mới cho năng suất cao
SFARM – Đặng Gia Trang vinh hạnh là nhà sản xuất, cung cấp tin cậy các sản phẩm vật tư nông nghiệp theo hướng hữu cơ, sinh học của hơn 1500 đại lý, cửa hàng trên toàn quốc. Mời quý Khách hàng liên hệ thông tin sau để đội ngũ SFARM có thể nhanh chóng hỗ trợ:
– Website: https://sfarm.vn/
– Hotline: 0902652099
– Zalo: CSKH SFARM – 0902652099
